Waarom politiek veranderen in België zo moeilijk is

Door Louis Verbeke, erevoorzitter van Vlerick Business School

De belangrijkste scheiding der politieke wateren is niet meer links en rechts maar internationaal en nationaal, stelde Gideon Rachman de dag na de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Frankrijk (Financial Times, 24 april). En Le Figaro (23 april) citeert Emmanuel Macron: hij wil voorzitter zijn van de ‘patriotten’, tegen de ‘nationalisten’ (van FN).

Pas die definities toe op België en je krijgt een grote meerderheid ‘patriotten’ in Vlaanderen en een grote meerderheid ‘nationalisten’ in Wallonië, met de protectionistische PS aan het hoofd. Zowat het omgekeerde van wat gangbaar is in België, waar heel wat Vlamingen nationalisten zijn omdat ze de Belgische staatsstructuur willen verlaten of veranderen. De Walen zijn regionalisten, die volgens Macrons definitie nationalisten zijn. ‘Chacun a vu le monde de l’endroit où il se trouvait’, zei François Mitterrand voor het Europees Parlement in Straatsburg op 17 januari 1995.

Die grote meerderheid ‘patriotten’ in Vlaanderen kijkt nu aan tegen een hoogst onduidelijke koers.

Want in 1999 was er in het Vlaams parlement nagenoeg consensus over confederalisme, op het Vlaams Blok na. Vandaag wordt er geruzied over 300 miljoen euro investeringen in schoolgebouwen en over de vraag of de Oosterweel-investering mag afgeschreven worden (in plaats van afgetrokken). De transfert naar Franstalig België is wel goed voor één Oosterweel per jaar, als je de interesten meerekent op de Belgische staatsschuld, en die worden uitsluitend door Vlaanderen betaald.

Waarom opnieuw die onduidelijkheid?

Voor sommigen publicisten hebben Vlamingen (en dus Vlaamse politici) niet de moed om te beslissen wat hoort. Vlaanderen zou een soort ideologisch onvermogen hebben om de strijd aan te gaan met een staat die zich nochtans tot doel stelde alle ‘Germaanse stamcellen’ te elimineren. ‘Geknecht van binnen’ werd een soort politieke erfzonde.

Volgens anderen wordt de macht die de Vlaamse kiezer toekent afgewend door zijn mandatarissen, in ruil voor geld en macht binnen het Belgische staatsgebeuren. Macht corrumpeert.

Recente analyses hebben het dan weer over het politieke effect van de verdere communistische ruk naar links bij de Waalse kiezer. Die zou politiek voor een ruk naar rechts zorgen in Wallonië, via een noodgedwongen alliantie in ’s lands belang van vooral PS en MR. Voor België wordt het dan een ruk naar links, via de uitsluiting van de N-VA en grotere transferten ten laste van de enige regio die niet ontvangt maar betaalt.

Het stemt mij droevig dat ik in een staat leef waar er geen zinnig staatsbestel is en mogelijk ooit kan zijn. Als je Hendrik Vuye en Veerle Wouters leest (Sleutels tot Ontgrendeling) blijkt dit slordige land altijd al grondwettelijk onzinnig geweest.

Belangen

Waarom gaat de verandering zo traag?

Franstalig België heeft nooit belang gehad bij het afbouwen van de Vlaamse transferten. En dus moet de MR remmen om regionaal haar regeringsdeelname te rechtvaardigen.

Links Vlaanderen (socialisten en groenen) heeft enkel macht in geval van een alliantie met Wallonië en Brussel en wil geen afbouw meer van het federale, omwille van de partij.

Open VLD heeft nog heel wat monarchistische en Belgicistische kiezers en ondersteunt enkel maatregelen die heel België betreffen. Zelfs wanneer het systeem (pensioenen, zorg) betaalbaar zou zijn, mocht Vlaanderen het Waalse gat niét moeten dempen. Open VLD dient twee tegengestelde belangen: economische en ideologisch-patriottische. Zij zijn uiteraard niet de enigen.

Sinds het ACW en de Belgicisten, contra Yves Leterme, het einde van het kartel met de N-VA (2004-2008) oplegden kan de CD&V geen zuiver Vlaamse belangen meer verdedigen. Daarvoor is de partij de facto te links en te Belgisch. Het ACW is de grootste vakbond, ook in Wallonië.

Ook hier maakt meer België het verschil tussen macht en onmacht, iets wat Kris Peeters verweten wordt. Peeters bouwde zijn positie op basis van de macht van CD&V rechts van sp.a, en tegen de PS. Hij gedraagt zich naar het belang van zijn partij; dat is nu op de linkerzijde, die nog wat ruimte laat.

Eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen en ‘ontgrendelingscenario’s’ zoals Hendrik Vuye die voorstaat, vereisen het doorstaan van een verschrikkelijk onzeker tijdsinterval. Niets is duurder dan juridische, politieke en economische onzekerheid.

Ik heb veel sympathie voor een onafhankelijk en republikeins Vlaanderen, in een soort samenwerkingsverband met Nederland in een zo regionaal mogelijk Europa. Zoiets werd overigens ooit gedefinieerd door Luc Van den Brande, Vlaams minister-president van 1992 tot 1999.

Geen oplossing

Maar vandaag moet ik dit echter beschouwen als een onhaalbare droom. Onhaalbaar, en onbetaalbaar. Er bestaat geen oplossing die niet onderhandeld en volkenrechtelijk aanvaard is.

Trouwens, voor eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen is er in Vlaanderen gewoon geen democratische meerderheid. We zijn (te) redelijke mensen, en we hebben (te) veel te verliezen.

België heeft voor Vlaanderen weinig toegevoegde waarde maar vooral een toegevoegde kost. Het heeft echter geen zin te doen alsof we deze staat kunnen wegwensen. Maar het is wel in ons belang om de kost zo laag mogelijk te houden.

Wat kan er dan wel?

Zoals de Vlaamse regering herhaaldelijk heeft gesteld, heeft Vlaanderen geen andere keuze dan ‘internationaal’ te zijn; wie daarvoor gaat is patriot, volgens de definitie van Macron. Digitalisering, verdere privatisering (zeker voor federale investeringen), transparantie, eliminatie van intermediairs, hanteren van internationale benchmarks en rangschikkingen waarmee - zoals voor het onderwijs - sterke en zwakke Vlaamse prestaties worden afgetoetst. Beter dit dan Belgische gemiddelden want die betekenen niets meer.

Enkel zo kunnen we geleidelijk de ‘cost of Belgium’ verminderen. De klassieke allocatie in België is 50 tot 60 procent voor Vlaanderen. De allocatie op basis van digitale gegevens over de opbrengsten van rekeningrijden is zowat 75 procent, hoorde ik.

Effecten

Wallonië heeft een keuze, anders dan een deel(tje) van Frankrijk te worden: het beleid dat Emmanuel Macron vooropstelt.

Overigens is het paradoxaal hoe verschillend de effecten van extreemlinkse (en -rechtse) stemmen worden ingeschat in Frankrijk en Wallonië. In Frankrijk neigt de politiek nu naar centrumrechts; in België zou het gevolg van de opmars van de PTB een ruk naar links zijn op federaal niveau en naar rechts op regionaal niveau.

Wordt dat een nieuw kantelmoment, met een crisis aan beide kanten van de taalgrens? Of worden enkel de grenzen van het surrealisme verlegd? Wie zal het zeggen.

Ik geloof alleen in een strategie die steunend op feiten en waar het kan op een juridische basis de transferten verkleint en de financiële ademruimte van Franstalig België vernauwt. De macht afgeven aan links doet net het omgekeerde.