Strijdtoneel Sahel

Op 19 maart was het 20 jaar geleden dat de Verenigde Staten en Groot-Brittannië op basis van flinterdun bewijs het Irak van Saddam Hoessein binnenvielen op zoek naar die mythische weapons of mass destruction. In 2001 hadden die landen ook al een invasie van Afghanistan op poten gezet na de aanslagen van 11 september.

Afghanistan en Irak prijken op de plaatsen 1 en 7 van de Global Terrorism Index van 2023. Het geeft een indicatie van hoe goed de vele miljarden van de war on terror zijn besteed. Toch is dat niet het meest zorgwekkende in het jaarlijkse onderzoek van het Institute for Economics and Peace naar de impact van terrorisme.

Vijf van de landen in de top tien van landen die het meest te lijden hebben onder terrorisme liggen in de Sahel. Het gaat om Burkina Faso, Mali, Somalië, Niger en Nigeria. Dat is niet zo verwonderlijk, want de regio is een pleisterplaats geworden voor moslimfundamentalisten van onder meer Islamitische Staat, die na de val van het zelfverklaarde kalifaat in Syrië een nieuwe uitvalsbasis zochten.

Jihadistische groeperingen als Boko Haram en Al-Shabaab controleren de facto grote gebieden en houden de bevolking onder de duim. Noch de zwakke en vaak corrupte overheden, noch de (inmiddels afgeblazen) militaire operaties onder leiding van Frankrijk lijken dat te kunnen verhelpen. Minder scrupuleuze globale spelers zoals Rusland en China kunnen zich daardoor opwerpen als alternatief.

Een opvallende vaststelling in het onderzoek is dat het aantal dodelijke slachtoffers door terrorisme daalt. Toch blijft geweld een belangrijke factor. Lokale overheden worden gedestabiliseerd door aanvallen op de politie en het leger en terroristen jagen de bevolking angst aan met willekeurige aanslagen op marktpleinen.

'Zachte' terreur

Naast dat brute geweld maken dergelijke groeperingen steeds meer gebruik van ‘zachte’ terreur. Daarbij worden minder bloedige aanslagen gepleegd, maar proberen terroristen via gerichte dreigcampagnes cruciale onderdelen van het maatschappelijke leven lam te leggen. Het onderwijssysteem ligt daarbij in de frontlinie. Het is geen toeval dat een van de meest ingrijpende initiatieven van het nieuwe talibanregime in Afghanistan bestond uit het verbieden van onderwijs voor meisjes.

In de Sahel viseren de islamistische terreurgroepen het ‘koloniale en Franse’ schoolsysteem. Volgens hun doctrine moet onderwijs zich beperken tot het Arabisch. Net genoeg om Koranverzen te kunnen reciteren. De rest is overbodige ballast. In Burkina Faso, Mali en Niger alleen al zijn de afgelopen jaren volgens Human Rights Watch ruim 9.000 scholen gesloten, verlaten of afgebrand. Daardoor hebben meer dan 1,7 miljoen kinderen en jongeren geen enkel vooruitzicht meer op scholing.

De effecten op de lange termijn zijn overduidelijk en desastreus voor de bevolking van de Sahellanden. ‘Grote groepen kinderen blijven verstoken van onderwijs dat nodig is voor hun intellectuele en sociale ontwikkeling. Hun onwetendheid maakt hen makkelijke prooien voor de terreurgroeperingen. Die kunnen nu eender wat in hun hoofd proppen om hen te rekruteren’, zegt de Burkinese onderzoeker Jacob Yarabatioula.

Het lijkt er steeds meer op dat de Sahelregio de komende jaren het nieuwste strijdtoneel wordt tussen wereldmachten als de VS, Rusland en China. Een 21ste-eeuwse variant van de Koude Oorlog, waarbij jihadistische groeperingen als pionnen worden ingezet om andere schaakstukken te destabiliseren. Tot ze gewoontegetrouw eens flink bijten in de handen van hun ‘meesters’. Het onderwijs voor de lokale jeugd zal daarbij een van de laatste zorgen van de haviken in de war rooms zijn.

Daarmee verliest een hele generatie kinderen elk perspectief op een betere toekomst. Dat legt een onbetaalbare hypotheek op de toekomst van de ruime regio. De gevolgen zullen ongetwijfeld reiken tot aan de poorten van Europa.