Politiek heeft weinig impact op de werkloosheidskloof

Door Andreas Tirez, kernlid denktank Liberales. Blogt op Economieblog.be

Deze week kwam nog eens het grote verschil tussen de werkloosheidscijfers in de drie gewesten onder de aandacht. De cijfers zijn veel hoger in het Franstalige landsgedeelte dan in Vlaanderen. Die kloof ontstond in de jaren 80, dus vóór de belangrijke staatshervormingen.

Tegenstanders van deze staatshervormingen zien er een bewijs in dat ze weinig geholpen hebben om de economieën van de regio’s naar elkaar toe te doen groeien. De voorstanders merken op dat het uiteenwijken vooral plaatsvond vóór de staatshervormingen. Dat zou dan suggereren dat het unitaire België niet goed werkte voor de Franstalige economie.

Beide groepen overschatten de impact van staatsstructuren en politiek op de arbeidsmarkt. De politiek kan economische evoluties vaak weinig of niet sturen. Die evoluties kunnen wereldwijd zijn, zoals de globalisering, maar kunnen ook kleiner zijn, zoals agglomeratie-effecten.

Agglomeratie-effecten zijn minder bekend, maar kunnen belangrijk zijn om de verschillen in België te verklaren. Ze gaan terug op de ‘nieuwe economische geografie’. Onder meer Paul Krugman maakte er school mee. Men tracht rekening te houden met de ruimtelijke dimensie in de economie, zoals transportkosten, maar ook concentratie- of agglomeratie-effecten. Men stelt dat het voor bedrijven vaak voordelig is om zich dicht bij elkaar te vestigen.

Neem de Antwerpse haven. Uiteraard maakt de haven aanvoer en afvoer van goederen gemakkelijk. Maar ook gespecialiseerd personeel vinden wordt makkelijker omdat de bedrijvencluster deze mensen ook aantrekt. De ‘nieuwe economische geografie’ geeft veel aandacht aan niet-tastbare zaken, zoals effecten van de spill-over van kennis. Ook steden kunnen bekeken worden als clusters.

Het ontstaan van clusters is moeilijk te sturen en zodra ze ontstaan, versterken ze elkaar. Hoe belangrijker clusters voor de rijkdom van een regio en hoe moeilijker te sturen, hoe minder verantwoordelijk de politiek (en haar kiezers) is voor de gerealiseerde economische activiteit.

De grafiek geeft een beeld van het belang van steden als economische clusters in België. Het resultaat van de vergelijking per arrondissement van de economische activiteit met de bevolkingsdichtheid is verrassend. Bijna de helft van de variatie in de economische activiteit per inwoner wordt verklaard door de bevolkingsdichtheid van het arrondissement.

Men zou kunnen argumenteren dat de causaliteit omgekeerd is en dat economische centra mensen aantrekken. Maar dat is net het punt: het is zeer waarschijnlijk een wederzijds versterkend effect, waarbij economische activiteit mensen aantrekt en mensen op hun beurt economische activiteit aantrekken. Zodra dit proces gestart is, heeft de politiek er nog weinig vat op.

Men zou ook kunnen argumenteren dat mensen dan maar moeten verhuizen naar de economische centra. Dat zou het probleem van het armere Wallonië echter niet oplossen, integendeel. Mochten productieve Waalse werknemers massaal verhuizen naar de economische centra van Vlaanderen en Brussel, dan zou de activiteit in Vlaanderen en Brussel blijven en zou de activiteit in Wallonië afnemen (de bevolkingsdichtheid zou er ook afnemen). Bovendien zijn wellicht veel Franstaligen inderdaad naar Brussel verhuisd of toch in de omgeving, onder meer in de Vlaamse rand rond Brussel.

De bovenstaande cijfers zijn een sterke indicatie dat de politiek de economische activiteit moeilijk kan sturen. Niet dat politici geen verantwoordelijkheid hebben: je kan immers ook verhinderen dat de economie zich ontwikkelt. Maar het betekent wel dat in het debat over noord en zuid in België de impact van politiek op economie vaak overschat wordt.