Frederik Anseel | Een tijd van monsters

'De oude wereld is stervende en de nieuwe wereld raakt maar niet geboren', schreef de linkse Italiaanse denker Antonio Gramsci. 'Het is de tijd van monsters.' Ik ben net terug aangekomen in Brussel. Een intens werkjaar in Sydney werd afgewisseld met enkele korte tussenstops in Peking, Singapore, Hongkong en Dubai. Die steden maakten mijn aanvoelen dat de oude wereld stervende is en een nieuwe wereld op ons wacht alleen maar duidelijker. Het is moeilijk om een historische omwenteling te duiden op het moment dat je er middenin zit. Maar als zelfs een conservatieve historicus als Niall Ferguson tegenwoordig over de ‘vibe shift’ schrijft, durf ook ik enkele observaties te delen.

Natuurlijk was er Donald Trump. Maar het is niet alleen Trump. Diens campagne lijkt wereldwijd een stroom onderdrukte gevoelens te hebben losgemaakt. Alles kan, alles mag. Radicale meningen lijken het nieuwe normaal. Aan de linker- en de rechterzijde, niet gehinderd door feiten of fatsoen, beschuldigen politici elkaar van desinformatie en extremisme. Er is geen inhoudelijk debat meer, alleen nog eindeloze variaties op het toneelstuk van verontwaardigde beschuldiging gevolgd door verontwaardigd slachtofferschap.

Tesla- en X-eigenaar Elon Musk komt tussen in geopolitieke onderhandelingen terwijl de media geamuseerd toekijken. Over zijn gemiste bonus van 56 miljard dollar wordt als een fait divers bericht. Zijn meer dan amicale bondgenootschap met de Italiaanse premier Giorgia Meloni wordt aangekondigd als de redding van Italië. Ondanks herhaalde tariefwaarschuwingen van Trump die de wereldhandel zullen ontregelen, blijven aandelenmarkten flirten met records. De koersopstoot van de bitcoin lijkt niet te stoppen, al weet niemand eigenlijk goed waarom.

De eerste Noord-Koreaanse soldaten sneuvelen in Oekraïne, terwijl de Zuid-Koreaanse president op kousenvoeten een staatsgreep probeert te plegen. Het regime van de Syrische president Assad valt plots, maar niemand die goed begrijpt waarom net nu, waarom zo snel en wat de gevolgen zijn. Israël maakt van de chaos gebruik om het Syrische leger vleugellam te maken en neemt strategische posities in die het de komende decennia wellicht nooit meer afgeeft. De Roemeense presidentsverkiezing wordt geannuleerd wegens Russische beïnvloeding via TikTok.

Hoewel eerder te licht bevonden om de voetbalbond te leiden, wordt in Georgië oud-Manchester City-voetballer Micheil Kavelasjvili verkozen tot president. Terwijl de Franse president Emmanuel Macron triomfantelijk Trump omhelst in de marge van de heropening van de Notre-Dame, sneuvelt de regering van zijn premier Michel Barnier en mag een nieuwe ‘oude copain’ opdraven om het woord vleugellam een gezicht te geven. Duitsland, die oude economische motor van Europa, is nu een krimpende economie zonder regering en zonder industriële toekomst. De stuurloosheid van Duitsland wordt gesymboliseerd door de publicatie van de memoires van oud-kanselier Angela Merkel, die niet eens cynisch de titel ‘Vrijheid’ kregen. 'Please, read the room’, is de unanieme mening van de pers. Merkel, die ooit gold als de Mutti van alle liberale Europeanen, is niet weinig van haar voetstuk getuimeld.

Als het bovenstaande leest als de synopsis van een bewogen politiek jaar hebt u het fout. Dit alles gebeurde in december. Het is onmogelijk om niet aan Lenin te denken: 'There are decades where nothing happens and there are weeks where decades happen.' Het voelt als het einde van een tijdperk van stabiliteit, rationaliteit en gezond verstand in de wereldpolitiek. Francis Fukuyama beschreef de periode na het einde van de Koude Oorlog als het einde van de ideologische geschiedenis. Vanaf dan, de jaren 1990, zou de liberale democratie wereldwijd de finale staatsvorm zijn. Velen onder ons koesterden eenzelfde optimisme.

Merkel en de Amerikaanse ex-president Barack Obama leken de toonbeelden van zo’n gematigd liberaal vooruitgangsdenken. De agressieve manier waarop de verzamelde pers nu met Merkel afrekent, toont de collectieve ontgoocheling in die oude liberale westerse waarden. De claims van vrijheid, openheid en redelijkheid bleken op zijn best naïef, maar vaak bedrieglijk vals. De monsters waar Gramsci het over had, zijn de dubbelkoppige krachten die ontstaan wanneer oude systemen afbrokkelen maar de nieuwe nog niet zijn gevormd. In dat interregnum is er geen politiek leiderschap om ons te beschermen. Het is nu ieder voor zich. Ik wou dat mijn eindejaarsboodschap positiever was. Zorg goed voor uzelf en uw geliefden.