Europees corona

'Putain putain, c'est vachement bien. Nous sommes quand même tous des européens.' De zanger Arno had het - ten tijde van TC Matic begin jaren 80 - over een bijzonder energieke Europese verbondenheid, die vandaag ver weg lijkt. Enkele jaren geleden trad Arno op tijdens onze academische openingszitting in Bozar. Ook dat mooie moment lijkt vandaag plots ver weg. Niet alleen omdat Arno ernstig ziek is, maar vooral ook omdat we met zijn allen in de ban zijn van een virus. Een virus dat niet alleen onze gezondheid bedreigt, maar dat ook de Europese verbondenheid onder druk zet.

Er is al veel over geschreven de voorbije dagen en weken. Zelf gaf ik enkele dagen geleden een interview aan de krant De Morgen en kreeg ik de vraag wat ik in mijn tweede vierjarige termijn als VUB-rector zoal wilde realiseren. Na de verbondenheid met Brussel, die we de voorbije jaren heel zichtbaar en vooral heel tastbaar hebben gemaakt, staat de opstap naar Europa centraal, zei ik. 

Het moet ook een soort van bekentenis zijn. 'We are European.' Dat is een gok, ja, want ik weet dat Europa onder druk staat. Ik vind ook dat er veel terechte en wetenschappelijk onderbouwde kritiek is op Europa, maar er is ook zo'n gemakkelijke tendens om het hele project dan maar aan te vallen. Als we ons op dat pad begeven, gaan we echt slechter af zijn, denk ik. Iedereen moet zich goed bewust zijn van de consequenties van bepaalde keuzes.

Het is verontrustend vast te stellen hoe we in tijden van corona op onszelf lijken terug te plooien. Dat grenzen sluiten nu verstandig is, wil ik absoluut niet betwisten. Maar met de sluiting van de grenzen is het plots overal 'eigen land eerst'. We vergelijken elkaars curves en elkaars doden om aan te tonen dat we het zelf nog niet zo slecht doen. Geen mededogen met waar het slechter gaat. Ook de Europese solidariteit - zeker als het over geld gaat - stuit op grenzen.

Tegengas

Ik wil graag - gelukkig samen met vele anderen - een pleidooi houden om tegengas te geven. De Europese Unie is niet alleen als een op vooruitgang gericht vredesproject verrezen uit de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog, maar heeft haar ambities op tal van domeinen ook waargemaakt. Ze heeft eerdere grote crisissen - toegegeven, niet altijd zonder kleerscheuren - kunnen bedwingen. Het zou intriest zijn als dat project ten onder gaat in alweer een oorlog, zoals de Franse president Macron de strijd tegen het coronavirus genoemd heeft. 

Volgens een wijze landgenoot van Macron, de Franse filosoof en socioloog Edgard Morin, is Europa een bijzonder complexe eenheid waarin tegenstrijdige krachten net de dynamiek vormen. 'Une unité multiple et complexe' is te verkiezen boven een simplistische visie op de Europese cultuur, politiek en samenwerking.

Europa is een paleis met vele kamers, met lidstaten die vaak geen zin hebben in een uitgebreid menu, maar liever à la carte kiezen. Maar misschien blijkt die moeizame dialoog tussen landen, gemeenschappen en culturen, elk met hun eigen geschiedenis, net een efficiënt systeem om het Europese project aan de gang te houden.

Ook nu zullen de lidstaten, als ze van de eerste schrik zijn bekomen, beginnen te beseffen dat een andere aanpak beter was geweest. Beter dan alle Europese landen tegen elkaar op te laten concurreren op de wereldmarkt, elk op zoek naar hetzelfde medische materiaal. Een makkelijke prooi voor louche bedrijven, blijkt bovendien. Een Europa dat als één blok onderhandelt, zou zonder twijfel veel sterker staan. Of nog beter: een Europa dat zelf in voorraden voorziet. We hebben een dienstbaar Europa nodig, stelt de Nederlandse publicist Paul Scheffer terecht.   

Deze crisis toont aan hoeveel we te winnen hebben bij een eensgezinde opstelling, ook in domeinen die tot de bevoegdheid van de lidstaten behoren. Wie daar nog aan twijfelde, ziet het bedroevend resultaat: elk voor zich, in verdeelde slagorde, chaos.   

De Europese Unie krijgt na de coronacrisis een historische kans om niet alleen haar nut te bewijzen, maar ook om zich heruit te vinden. Het is tijd voor durf, visie en ambitie. Laat Europa een betere versie van zichzelf worden. En wij van onszelf. 'Nous sommes quand même tous des européens.'