Eerlijke kilometerheffing is voor velen belastingverlaging

Door Andreas Tirez, kernlid van de liberale denktank Liberales. Blogt op economieblog.be

Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Ben Weyts pleit in De Tijd (16 mei) voor een slimme kilometerheffing voor personenwagens, waarbij kilometers tijdens de spits op filegevoelige plaatsen duurder zullen zijn. Het is een soort congestietaks zoals Londen, Stockholm en Göteburg al kennen, maar dan veralgemeend naar Vlaanderen. Voor vrachtwagens komt die taks er sowieso in april 2016. Weyts verantwoordt dat omdat alleen extra beton de files niet zal doen verdwijnen. De mobiliteit moet worden aangestuurd.

Een filerijder veroorzaakt immers niet allleen kosten voor zichzelf, door de langere wachttijd, maar ook voor de andere filerijders. Dat zijn de zogenaamde externe effecten, die de filerijder per definitie niet voor zichzelf in rekening neemt. Een slimme kilometerheffing zal de filerijder dwingen om die externe kosten via een heffing toch te betalen en ze dus mee te nemen in zijn beslissing om al dan niet tijdens de spits op filegevoelige plaatsen te rijden of te carpoolen.

Weyts stelt ook dat sommige autobezitters nu te veel verkeersbelasting betalen. Een studie van Transport & Mobility Leuven (TML) uit 2010 geeft hem gelijk. De studie schat de belangrijkste marginale externe kosten, zoals congestie (verkeersinfarct, files) en luchtvervuiling, in voor onder meer diesel- en benzineauto’s. Marginale kosten zijn de kosten veroorzaakt door één extra auto. Ook berekent men hoeveel belastingen (exclusief btw), omgerekend per kilometer, de gemiddelde autobezitter betaalt. Het gaat dan om vaste en variabele belastingen, zoals de BIV (belasting op inverkeerstelling) en de accijnzen op brandstof.

De bijgaande figuur geeft die externe kosten en betaalde belastingen in eurocent per kilometer voor enkele scenario’s weer. Merk hoe de benzinewagen in elk scenario meer belastingen betaalt dan de externe kosten die hij veroorzaakt. Een dieselwagen daarentegen betaalt tijdens de spits in de stad nog niet de helft van de externe kosten die hij veroorzaakt.

Wat ook opvalt, is dat de externe kosten sterk kunnen variëren naargelang het scenario en dat die variatie voornamelijk wordt veroorzaakt door de congestiekosten. Die kosten zijn het hoogst tijdens de spits in stedelijk gebied, ongeveer 8 eurocent/km of 80% van de totale externe kosten. Zelfs tijdens de daluren en buiten de Vlaamse ruit (Gent, Antwerpen, Leuven, Brussel) zijn de externe congestiekosten nog hoger dan de kosten veroorzaakt door emissies, geluid en ongevallen, ook voor een dieselwagen. Het zou dus efficiënt en rechtvaardig zijn als die externe kosten werden doorgerekend via een slimme kilometerheffing. Nu betaalt een benzinerijder buiten de spits te veel en de dieselrijder tijdens de spits te weinig.

Een correcte verkeersbelasting bevat dus niet alleen een slimme kilometerheffing, maar ook een verlaging van de bestaande belastingen. De auto zal dan alleen duurder mogen worden voor de dieselrijder tijdens de spits in stedelijk gebied. Tijdens daluren of op het platteland mag rijden niet duurder worden; voor de benzinerijder moet de belasting zelfs een pak dalen. Op die manier wordt de auto zeker voor de benzinerijder goedkoper buiten de stad, net daar waar een fijnmazig openbaar vervoer vaak te duur is.

Een efficiënte en eerlijke autobelasting kan niet zonder een kilometerheffing. Als de cijfers van de TML-studie kloppen, zal dat voor vele autogebruikers bovendien moeten leiden tot een belastingverlaging. Het belangrijkste effect zal echter op de hele economie te zien zijn. Files verminderen immers de economische activiteit. En dat kan fors oplopen: een studie waar de OESO naar verwijst (Van Essen, 2011), schat dat files 1 à 2 % van het bbp kunnen kosten. Een andere studie (Profillidis, 2014) komt op 200 miljard euro voor Europa of 1,65% van het bbp. België, met veel files, zal dus eerder tegen 2% economisch verlies aanleunen, goed voor 8 miljard euro. Dat is uiteindelijk de enorme bonus die we jaarlijks zullen krijgen als we de files oplossen, door de autogebruikers correct te laten betalen voor de kosten die ze veroorzaken.