Een medicijn tegen aangeleerde hulpeloosheid

We beleven vreemde en verwarrende tijden. Vandaag zien we wat gebeurt met een maatschappij die onder extreme druk staat. De pandemie veroorzaakt niet alleen gigantische economische schade, ze zet ook sectoren, groepen en mensen in de maatschappij tegen elkaar op.

Bijna 200 mensen mogen schouder aan schouder urenlang in een afgesloten aluminium koker vliegen naar bestemmingen in Europa. Tegelijk wordt zelfs het kleinste culturele evenement in de open lucht geschrapt. We krijgen een opbod aan straffe maatregelen die uitblinken in kleine lettertjes, onduidelijke interpretatie en minutieuze regeltjes, maar een grote strategie of wervend verhaal ontbreekt volledig. Ook krijgen we te horen dat de typisch Belgische bubbel allicht nog jaren de norm is en we voor de komende maanden of jaren beter geen plannen maken.

Tegen de achtergrond van die spanningen worden ook identitaire debatten radicaler dan tevoren. Aan beide kanten van het spectrum. Extreemrechts slaagt erin bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten: dé brave Vlaming mag niet meer naar de kust vanwege dé rellende allochtoon. De uitvinders van het begrip Witte Mannen maken zich dan weer vrolijk over het verdwijnen van het begrip Zwarte Piet. Zouden ze er zelf de ironie van inzien? 

Tenen worden langer. Lontjes worden korter. Perspectief verdwijnt. Willekeur, dictaten en een onzekere toekomst staan elke dag op het menu. In zo'n situatie dreigt al snel aangeleerde hulpeloosheid. Dat is een bekend fenomeen in de klinische psychologie waar al veel onderzoek naar is gebeurd. Mensen die lang in een situatie zitten waarop ze geen vat lijken te hebben, worden lethargisch, verliezen perspectief of worden zelfs depressief. Denk aan gevangenen, langdurig zieken of slachtoffers van foltering. Aandoeningen als neerslachtigheid of depressie worden ook gerelateerd aan aangeleerde hulpeloosheid. Mensen die almaar meer de indruk krijgen dat alles hen overkomt, verliezen de idee dat ze hun eigen leven kunnen controleren.

Handboek

Deze pandemie is dan ook bijna een handboekvoorbeeld van hoe aangeleerde hulpeloosheid, neerslachtigheid en uitzichtloosheid ontstaan. Wie biedt vandaag nog hoop, perspectief of optimisme? Wat brengt de toekomst? Wat kunnen we zelf nog beslissen? Van de politiek moeten we het vandaag spijtig genoeg niet verwachten. We beleven de grootste medische en economische crisis van de afgelopen eeuw en de politiek geeft niet thuis. Zo groot de crisis, zo gering het leiderschap, de visie of de hoop. De hulpeloze maatschappij, wachtend op hulp van een afwezige overheid. Een self­ful­fil­ling prophe­cy.

In het midden van al dat onheil was er afgelopen week één boodschap die me wel raakte Een kleine boodschap van hoop, kracht en optimisme. Dat die kwam van een kapitalistische gigant als Coca-Cola maakt het des te opmerkelijker. Eerst en vooral een disclaimer: ik consumeer de producten van het bedrijf nauwelijks. Bovendien heb of had ik geen enkele professionele of commerciële band met de frisdrankreus.

Coca-Cola lanceerde een nieuwe campagne: Open zoals nooit tevoren. We krijgen willekeurige beelden te zien van gewone mensen en horen de stem van de Antwerpse rapper Dvtch Norris over deze moeilijke tijden. Over hoe we kleine dingen zelf kunnen veranderen. Over hoe we anders kunnen kijken naar het leven. Over hoe we nooit nog teruggaan naar vroeger. En hoe dat niet erg hoeft te zijn. In de hele spot komen het merk en het product nauwelijks in beeld. 

Het is ver gekomen dat een commercieel bedrijf een boodschap van hoop geeft, terwijl politiek leiderschap ontbreekt. Een bedrijf moet normaal producten verkopen en winst maken. Toch zijn zij het die vandaag proberen mensen en maatschappij moed in te spreken en perspectief te bieden. 

Dit is een perfect medicijn tegen aangeleerde hulpeloosheid. Daar hebben vandaag veel meer nood aan. Mensen die kleine voorbeelden geven. Mensen die het goede doen voor hun omgeving. Die anderen hoop bieden, anderen helpen. Acteurs, ondernemers, restauranthouders, muzikanten, burgers, bedrijven: kom buiten en laat zien dat mensen het verschil kunnen maken. Dat mensen echt kunnen nadenken. Dat een maatschappij niet gemaakt wordt door een overheid die alles weet. Wel door burgers die zelf nadenken en hun eigen lot in handen nemen en het verschil maken.