De meest uitgebreide samenvatting

Volgens Harari hebben we geen behoefte aan politici die het hart op de tong hebben en die alles wat in hen opkomt impulsief door de mond naar buiten laten stromen. Kunstenaars mogen authentiek zijn, politici liever niet. Die moeten zich vooral door het verantwoordelijkheidsbesef laten leiden. Het gaat niet om de waan van de dag, maar om het brede perspectief, zowel in ruimte als in tijd.

Misschien moeten ze een voorbeeld nemen aan Harari zelf, die elke dag twee uur mediteert, balancerend op dat moeilijke evenwicht tussen brein en bewustzijn. Ons bewustzijn dat nog altijd een mysterie is en dat artificiële intelligentie nog niet meteen - misschien zelfs nooit - zal kunnen nabootsen.

Harari denkt, studeert en synthetiseert onafgebroken, maar spreekt en schrijft pas als iets helemaal rijp is om te worden uitgesproken of neergeschreven. Het was maandagavond een bijzonder moment om hem namens de VUB een eredoctoraat te kunnen overhandigen, net voor zijn lezing. In mijn toelichting benadrukte ik hoe wonderlijk het is dat Harari genoeg heeft aan twee keer 500 pagina’s voor de geschiedenis (Sapiens) en de toekomst (Homo Deus) van de mensheid, en een goede 300 pagina’s voor zijn 21 lessen voor de 21ste eeuw.

Je kan hem zien als een uitermate ijverige samenvatter die ontelbare pagina’s oude en nieuwe geschiedenis overbodig maakt. Maar dat is Harari nu net niet. Hij vat de geschiedenis niet samen, hij breidt ze uit. Door op soms spectaculaire wijze uit- en in te zoomen werpt hij een geheel nieuw licht op onze menselijke evolutie en ziet hij nieuwe patronen, waardoor we veel historische werken voortaan wellicht anders zullen lezen en interpreteren. En waardoor we ook onze toekomst heel anders zullen zien.

Intellectueel rockidool

De voorbije dagen hebben de media - ook De Tijd - uitgebreid ingezoomd op de grote inzichten van Harari. Dat gebeurde naar aanleiding van zijn doortocht in Antwerpen op uitnodiging van het magazine Newsweek. Harari als intellectueel rockidool. Een status die hij beslist niet heeft gezocht en die in schril contrast staat tot zijn eerder teruggetrokken leven in een coöperatieve landbouwnederzetting in de buurt van Jeruzalem.

Harari is een bedrijf geworden, een internationaal merk. De historicus heeft de bedrijfsvoering uitbesteed aan een professioneel team, anders zou hij nooit meer aan denken, schrijven en doceren toekomen. Het was dan ook een bijzonder aangename verrassing om de persoon achter het ‘merk’ in levende lijve te ontmoeten.

Een bedachtzame, bescheiden, minzame man die liever geen toga aantrok om zijn eredoctoraat in ontvangst te nemen - voor ons hoefde dat ook niet - en die uitgebreid de tijd nam om de vele vragen van mensen in het publiek te beantwoorden. Onder de vragenstellers waren tal van studenten en jonge mensen, want voor de huidige generatie twintigers is Harari, zelf nog maar een veertiger, een gids in complexe tijden.

We hebben zijn eredoctoraat dan ook opgedragen aan de jongeren van de 21ste eeuw. Zij moeten de keuzes maken die de toekomst van de mensheid in een hoogtechnologische wereld van artificiële intelligentie, algoritmes en genetische ingrepen zullen bepalen.

Daarbij moeten we rekening houden met een belangrijke tekortkoming van de mens. We zijn in staat de realiteit te manipuleren - bijvoorbeeld door een dam te bouwen of aan ons DNA te morrelen - maar de maatschappelijke gevolgen van menselijke ingrepen en uitvindingen kunnen we heel slecht inschatten. Die kunnen ronduit rampzalig zijn.

Daarom, zegt Harari, mogen we de toekomst niet zomaar overlaten aan de technologie en de vrije markt, maar is een multidisciplinaire aanpak nodig waarbij ook de inzichten van bijvoorbeeld filosofen onontbeerlijk zijn. Toekomstgerichte bedrijven nemen het best een paar wijsgeren in dienst.