Bij de dood van Naima El Bezaz

Mijn nichtje, schat. Naima El Bezaz, je bent niet meer. Je beroofde jezelf van het leven en laat de literaire wereld verslagen achter. 

Bij het grote publiek brak je door met de pittig gekruide autobiografieën 'Vinexvrouwen' (2010) en 'Méér Vinexvrouwen' (2012), waarin je een typisch Nederlandse nieuwbouwwijk beschrijft. Kluchtig vatte je de eenvormige woningen gelegen in een kunstmatige ruimtelijke planning.  Wijken van veel van hetzelfde, met een onderhuidse angst voor al wat anders is. Jouw ironische pen kon dat als geen ander. En daar ging jij wonen. Net jij. Geboren dwarsligger.

Je debuteerde met succes midden jaren 90 en kreeg prompt de primeur als eerste allochtone schrijver, of een van de eerste. Alsof eindelijk een allochtoon zich verbazingwekkend genoeg wist te ontwikkelen tot een schrijver. Wat een evolutie.

En dat schrijverschap werd al eens migrantenliteratuur genoemd. Benoemingsdrang om het hokjesdenken te faciliteren is nog altijd potsierlijk. Ook die potsierlijkheid kon jij onnavolgbaar theatraal tarten. 'Waarom kan ik niet gewoon uitgenodigd worden door een televisieprogramma en vragen krijgen als: wat heb je gegeten vandaag, in plaats van: wat is de oplossing voor die Marokkaanse straatschoffies? Dachten ze nou echt dat ik daar een antwoord op geef, als ik dat al heb?', schreef je.

Een nestbevuiler werd je genoemd omdat je ,'onze Marokkanen belachelijk maakte'. En vanwege expliciete seksuele passages in je tweede roman 'Minnares van de duivel'.

De roman 'De verstotene' (2006), over een moslima die zich aan een conservatief milieu ontworstelt, kwam je nogmaals duur te staan. Doodsbedreigingen waren je deel. Expliciete seksfragmenten en maatschappijkritiek moesten geknepen worden. Als katjes in het donker. Jij zette er meedogenloos de spot op.  'Tegenwoordig kan je, als je maar een beetje kritisch bent over de islam, een fatwa riskeren. Dat moet dan maar.’ Moedig, hoe je dat 15 jaar geleden zei in de krant Trouw.

Kracht. Dat typeerde jou. Hoe je openlijk sprak over jouw depressie. Geteisterd door bedreigingen, door het leven. Doorleefd.

Spookrijden

Jij en ik stonden in 2006 aan hetzelfde kruispunt, ver en toch dichtbij. Een punt waar varianten van domheid samenkomen, geuit in krachtpatserige bedreigingen. Een intersectie van duisternis waarin schijn, politieke correctheid en obscurantisme het maatschappelijk verkeer regelen. Met groepsdenken als ultieme wegcode.

En dan is schrijven spookrijden. Velen zien alleen een dolle bestuurder en niet de vrucht van haar werk. Het getik van pennen die seinen als de naald van een seismograaf, met onder de aardkorst een tirannie van taboes. Als we bijval kregen, werden vrouwen zoals jij en ik weleens vrijgevochten moslima’s genoemd. Alsof we een intrinsieke paradox in ons hadden. Gek.

Bedreigingen, tot de dood, het doet wat met een mens. Ik werd er in elk geval schuwer van. Het liefste vertoef ik onder het wateroppervlak, zoals een onderzeeër, met een pen als periscoop. Geen televisieoptredens voor mij. En in het bijzonder wantrouwig tegen een bepaald menstype, dat van de lachende toeschouwer, want aan de zijlijn treft niemand schuld. Afhankelijk van uit welke hoek de wind komt, zijn ze je voor- of tegenstander.

Maar naar jou keek ik op. We waren elkaars bewonderaars. Je schreef en markeerde. Je stippelde al een tijdje geleden de lijn uit die je vorige week definitief trok.

Even dacht ik dat de lijnen getrokken werden door een genetische som: allochtoon plus schrijver. Omdat etnische minderheden significant vaker depressieve gevoelens ervaren. Omdat suïcide relatief vaak voorkomt onder schrijvers.  Omdat ik geen woorden heb, maak ik onzinnige sommen. Ik kom uit bij een oneindig getal. Immens veel, dat betekende je voor velen. Je leefde met lef. Rust alzo. H’biba, schat. Lieve Naima.