Wegen naar rechtvaardiger fiscaliteit

Dat hoeft niet echt een probleem te zijn, zolang iedereen maar zijn stukje bijdraagt aan het herstel van de competitiviteit en het aanzuiveren van de begroting. Van iedereen in het systeem een bijdrage vragen is fair. Maar daar knelt het schoentje. De beruchte rijkentaks van de regering-Di Rupo eindigde in volledige chaos en werd uiteindelijk stilletjes afgevoerd. Als alternatief voerde de regering-Michel in eerste instantie de speculatietaks in. Die werd bij de uitwerking zo vakkundig de nek omgewrongen dat hij minder opbracht dan hij kostte, met als logisch gevolg een stille begrafenis. Daarna kwam de meerwaardetaks bovendrijven. Die had, als hij goed uitgewerkt werd, zeker nuttig kunnen zijn, maar reed zich te pletter op een resoluut nee aan de rechterkant van het politieke spectrum.

En nu is er de miraculeuze effectentaks. Die gaan we wel degelijk invoeren, maar nu al is duidelijk dat er zo veel vluchtroutes bestaan, dat ook deze belasting allicht nauwelijks meer zal opbrengen dan ze kost. Ook die taks wacht dus een korte rit richting stille begrafenis. Je zou gaan denken dat regeringen het erom doen. Veel bombarie over een faire belasting, om ze later stilletjes af te voeren, en iedereen gelukkig.

Is er dan echt geen stabiele manier om een groter deel van de budgettaire inspanning te leggen op inkomsten uit kapitaal in plaats van uit arbeid? Is er echt geen manier om te komen tot een rechtvaardiger fiscaliteit?

De vraag naar een rechtvaardiger fiscaliteit is niet de vraag om meer te herverdelen. België herverdeelt al heel veel in vergelijking met bijna alle landen. Het is ook nooit de bedoeling geweest perfecte gelijkheid in de uitkomsten te bereiken. Er mag verschil zijn. Onderzoek wijst uit dat de meeste mensen zich niet zozeer storen aan ongelijkheid, dan wel aan een gebrek aan eerlijkheid. Wat we het meeste wensen, is dus niet zozeer een gelijker systeem, dan wel een fairder systeem. Net daarom is het nodig dat ook de mensen met grote inkomsten uit kapitaal op een faire manier bijdragen. Dat is deels gebeurd door de verhoging van de roerende voorheffing, en dat is meteen ook de reden dat de maatschappij die verhoging uiteindelijk zonder al te veel protest heeft aanvaard.

Digitalisering

De vraag is of we verder kunnen en moeten gaan. Op lange termijn is het antwoord duidelijk ja. Digitalisering, robotisering en artificiële intelligentie zullen het aandeel van loon in ons bruto binnenlands product onvermijdelijk verder doen dalen en het aandeel van inkomsten uit kapitaal verder doen stijgen. Als het eigendom van kapitaal zo geconcentreerd blijft als vandaag, dan zal dat met zekerheid leiden tot problemen. Wie zal nog het inkomen hebben om te consumeren wat die superefficiënte, gedigitaliseerde, gerobotiseerde en artificieel intelligente economie produceert? Een structurele economische depressie loert dan om de hoek.

Voor dat probleem bestaan twee oplossingen. De eerste oplossing is dat we een manier vinden om ook de eigendomsrechten over het kapitaal eerlijker te verdelen. Als iedere burger ook voor een deel inkomsten heeft uit kapitaal, is het niet zo erg dat inkomsten uit arbeid zwaarder worden belast dan die uit kapitaal. Mocht er in de toekomst een superintelligente machine bestaan die alles produceert wat we wensen, dan zou het logisch en economisch efficiënt zijn om iedereen een aandeel te geven in de inkomsten die de machine genereert. Maar daar zijn we voorlopig ver weg van.

De tweede oplossing bestaat erin dat we de inkomsten uit kapitaal veel zwaarder belasten en die belastingen gebruiken voor de creatie van een basisinkomen waar iedere burger aanspraak op kan maken. Op die manier blijft er genoeg inkomen om de producten en diensten van de hyperefficiënte economie aan te kopen en vermijden we een algemene economische depressie.

Niemand heeft een glazen bol, maar als we niet een van beide richtingen uitgaan, komt er in de verre toekomst allicht opnieuw een gewelddadige uitdaging voor bestaande eigendomsrechten, zoals tijdens de Franse Revolutie.