Europa en het Midden-Oosten zijn verloren zonder Amerika

‘Just when I thought I was out, they pull me back in’, riep ­Michael Corleone gefrustreerd uit in ‘The Godfather III’. Had Al Pacino in het weekend van 7 oktober de rol ­gespeeld van de Amerikaanse president Joe Biden, dan had hij die beruchte oneliner evengoed kunnen gebruiken. In één klap zoog de barbaarse aanval van de radicale militie Hamas op Israëlische burgers de focus van de Amerikaanse buitenlandpolitiek weer naar het Midden-­Oosten.

In januari 2021 was Biden aangetreden met het doel een ‘buitenlands beleid voor de middenklasse’ te voeren. De ­bedoeling was drievoudig: de goede relaties met Europa herstellen, de terugtrekking van de Amerikaanse soldaten uit ­Afghanistan voltooien, de voetafdruk van de VS in de rest van de regio verkleinen en het assertieve China in Azië en op de ­Stille Oceaan indijken.

Toen voormalig Brits premier Harold Macmillan in de jaren 50 de vraag kreeg wat de grootste uitdaging was voor een staatsman, antwoordde hij: ‘Events, dear boy, events!’ De voorbije jaren waren nog maar eens een illustratie van die woorden. Door de Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 en het smeden van een brede coalitie tegen president Vladimir Poetin - met sancties tegen Moskou en militaire en humani­taire steun aan de regering van Volodymyr Zelensky - kon ­Biden veel minder op de confrontatie met China focussen. De komende maanden gaat het leeuwendeel van de tijd die Biden aan het buitenland besteedt ongetwijfeld naar het Midden-­Oosten. Hoe vuriger de VS hopen zich minder met Europa te moeten bezighouden of zich niet langer moeten bemoeien met het Midden-Oosten, hoe meer ze eraan herinnerd worden dat het allemaal zo simpel niet is.

Een supermacht als de VS, die de ambitie heeft de rol van wereldwijde stabilisator te spelen, kan zich niet veroorloven daarvoor minder middelen uit te trekken. De historicus ­Michael Kimmage, die lesgeeft aan de Catholic University in Washington D.C., spreekt van ‘great power distraction’: met ­almaar minder geld is het moeilijk een coherent beleid te ­voeren als overal in de wereld branden uitbreken.

Terwijl de rest van de wereld de rol van Amerika - vaak ­terecht - bekritiseert, wordt de situatie alleen erger als de VS
er de brui aan geven. De situatie in Afghanistan vandaag is een goed voorbeeld. En hetzelfde geldt voor Europa. Je kan je moeilijk voorstellen hoe de Europese Unie zonder hulp van buitenaf de nationale veiligheid van pakweg de Baltische ­staten kan garanderen tegen het revanchistische streven naar hereniging van Poetin.

Westen afgeleid

Terwijl de meeste landen huiveren bij de terreur van Hamas, vreest de internationale gemeenschap ook terecht dat een ­verwond Israël de situatie erger maakt met een in­vasie van de Gazastrook.

Rusland kijkt rustig toe. Het land weet dat een gewapend conflict tussen Israël en de Palestijnen het Westen afleidt en goed nieuws is voor zijn oorlog met Oekraïne. Ook China houdt zich afzijdig. Het waarschuwt alleen voor een escalatie. Beide landen vonden het niet nodig de terreur van Hamas ­ondubbelzinnig te veroordelen. De Europese Unie verkwistte veel tijd en energie aan de vraag of ze de humanitaire steun aan Gaza zou opschorten. Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen werd verweten zonder mandaat de kant van Israël te kiezen.

Alleen de VS kunnen, dankzij minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken, concrete resultaten voorleggen. Dankzij de Amerikaanse invloed op Israël werd de watervoorziening in het zuiden van Gaza hersteld. Biden kreeg ook voor elkaar dat 100 miljoen dollar aan humanitaire steun via Rafah in ­Gaza raakte, over de grens met Egypte. Hij stak het Israëlische volk een hart onder de riem door te zeggen dat het terecht woede voelde, maar waarschuwde dat het zich er niet door mag laten verteren.

Biden, wiens onvoorwaardelijke steun aan Israël Benjamin Netanyahu graag in de verf zet, herinnerde zijn gastheer eraan dat de VS na 9/11 veel fouten hebben gemaakt. Zonder details te geven doelde hij op de invasie van Irak in 2003, waar veel burgerslachtoffers vielen en waarvoor de Amerikanen geen helder plan hadden. Het machtsvacuüm werd later gevuld door de islamistische strijders van IS.

Limieten aan de strategie

De terugkeer van het bloedige conflict tussen de Joden en de Palestijnen toont dat er limieten zijn aan de Amerikaanse strategie de diplomatieke relaties tussen Israël en de soenni­tische Arabische wereld te normaliseren, terwijl de Palestijnse bevolking veelal aan haar lot werd overgelaten. De bedoeling was na de Abraham-akkoorden - tussen Israël, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en de VS getekend onder president Donald Trump - ook Saoedi-Arabië en Israël dichter bij elkaar te brengen in een anti-Iraanse coalitie. Die deal wankelt.

De VS en Israël moeten voor zichzelf uitmaken of het toch niet loont weer tijd en energie te steken in het vredes­proces. Als een tweestatenoplossing niet langer haalbaar is, zijn er nog andere formules die het vreedzaam samenleven van joodse ­Israëliërs en Palestijnse moslims kunnen bevorderen.