Door luis in de pels Orbán af te slaan toont EU weer waartoe ze in staat is

De Europese Unie was lange tijd een gemakkelijk doelwit voor cynici. De omvang en reikwijdte van haar ambities en de eindeloze bureaucratische absurditeiten zijn makkelijke doelwitten voor spotternij, in Europa en daarbuiten. Maar de topontmoeting van 1 februari om de meningsverschillen over een meerjarig EU-steunpakket voor Oekraïne bij te leggen herinnert ons eraan dat de EU als het erop aankomt doortastender is dan velen, en dan vooral eurosceptische populisten, suggereren. 

Het succes lag nochtans niet voor de hand. Een bijeenkomst in december om Oekraïne een hulppakket van 50 miljard euro toe te kennen, eindigde in bittere ruzie. De Hongaarse premier Viktor Orbán, een serieel politiek chanteur, sprak zijn veto uit over het plan, dat unanimiteit tussen de 27 EU-lidstaten vereiste. Oekraïne heeft de steun nodig om de komende vier jaar pensioenen, salarissen en andere kosten te betalen, terwijl het land nog altijd de Russische invallers probeert af te slaan. De groeiende onzekerheid over Amerikaanse steun, bezwaard door het vooruitzicht van de presidentsverkiezingen in november, verhoogde de urgentie.

Orbán stelde meerdere eisen. Ten eerste vroeg hij om een jaarlijkse herziening van het steunplan. De EU-functionarissen interpreteerden dat terecht als een poging om zichzelf een jaarlijks vetorecht te gunnen en zo de EU tot meer en meer toegevingen te dwingen. Orbán wilde ook 20 miljard euro EU-steun voor Hongarije veiligstellen, die geblokkeerd is in afwachting dat de corruptie, mensenrechtenkwesties en de slechte behandeling van minderheidsgroepen in zijn land worden aangepakt. 

Netto-ontvanger

Orbán wordt algemeen beschouwd als de beste vriend van de Russische president Vladimir Poetin in Europa. Dat hij daarom de steun voor Oekraïne wil ondermijnen is niet ondenkbaar. Maar Orbán heeft een andere, praktischer reden om bezorgd te zijn over de toekomst van Oekraïne. Als dat land ooit toetreedt tot de EU zal de nood aan financiële steun voor de wederopbouw hoog zijn. Hongarije zal daardoor dan op slag een nettobijdrager aan de EU-begroting worden, in plaats van een netto-ontvanger.

De Hongaarse premier wilde ook de populistische partijen bij de Europese verkiezingen een zetje geven. Door van Oekraïnemoeheid een verkiezingsthema te maken hoopte hij nieuwe bondgenoten te vinden in landen als Duitsland en Nederland.

Maar Orbán delfde het onderspit. De andere 26 EU-lidstaten - waaronder Polen, waar de nieuwe regering minder hoog oploopt met Orbáns sociaal conservatisme en anti-Europese populistische neigingen - staken een stokje voor de toekomstige veto’s. Europese functionarissen lijken Orbán er ook van overtuigd te hebben dat andere lidstaten Oekraïne ook individueel kunnen steunen met leningen die buiten de EU-begroting worden gehouden. ‘Pak wat je kan,’ waarschuwden ze, ‘want je onderhandelingspositie is minder sterk dan je denkt.’

Tot slot, en dit is het belangrijkste, weten de andere lidstaten dat Orbán zwak staat. De Hongaarse economie kromp vorig jaar en de inflatie steeg tot meer dan 25 procent. De rente bedroeg in december 10,75 procent en de schuldratio is opgelopen tot 70 procent van het bruto binnenlands product. Die zwaktes kon de EU uitbuiten. Orbán begreep dat een zoveelste veto de Hongaarse toegang tot de 44 miljard euro uit de EU-begroting kon beperken, met alle gevolgen van dien voor de economie en financiën van zijn land. Orbán besefte dat hij een gevecht had uitgelokt dat hij niet kon winnen en gaf zich gewonnen.

Vergis je niet, de EU heeft nog altijd aanzienlijke beperkingen. De hulp aan Oekraïne wordt al zeven maanden tegengehouden omdat die afhangt van een herziening van de bredere EU-uitgaven. Zorgwekkender is dat niemand gelooft dat 50 miljard euro over vier jaar, hoewel zeer welkom in Kiev, Oekraïne ook maar in de buurt van een oorlogszege zal helpen.

De tactische overwinning op Orbán zal hem ook niet tegenhouden om nog meer eisen te stellen. Hongarije is het enige EU-land dat de aanvraag van Zweden om lid te worden van de NAVO nog moet goedkeuren. Het is afwachten wat Orbán daarvoor weer in ruil wil. Maar als het erop aankomt, en met de eenheid van de Unie op het spel, is de EU nog altijd in staat te handelen.