Coup de théâtre in Washington

Het Amerikaanse Congres hield woensdag een cruciale zitting om de kiesuitslag te bekrachtigen. Trump moedigde zijn aanhangers aan een mars op het Capitool te houden 'om druk uit te oefenen op vertegenwoordigers van de eigen Republikeinse partij'. Die moesten de verkiezingsuitslag verder in vraag stellen. 14 Republikeinse senatoren leidden de strijd en spraken over mogelijke kiesfraude.

De politie was niet in staat om de meute - een allegaartje van groepen - te controleren. Dat roept vragen op. Waarom was de politie van Washington D.C. onvoldoende voorbereid? Hadden ze wel de federale middelen gekregen waarom ze gevraagd hadden? Was het de intentie van Trump om de Nationale Garde later te activeren? Moest de bescherming van het Capitool niet worden opgevoerd op dit cruciale moment in de geschiedenis van de Amerikaanse democratie?

De beelden van veelkleurige, warrige groepen en loners in de gangen van het Capitool en achter het spreekgestoelte gingen de wereld rond. Schietincidenten en doden in de tempel van de democratie, voor het eerst sinds de destructiecampagne van de Britten in 1814. Het leek alsof de democratie, de rechtstaat en de constitutionele processen in gevaar waren. Rusland liet weten dat de VS hiermee 'een koekje van eigen deeg mochten proeven, van het soort ‘democratie’ dat ze wereldwijd gepromoot hadden'.

China lachte wellicht in zijn vuistje. We lijken in een tijdsgewricht te leven waarin de democratie niet meer in staat lijkt haar basisfunctie te vervullen: een relatieve consensus vinden over de problemen van mensen, en hoe die aangepakt moeten worden.

Omgekeerde lezing

Er is ook een omgekeerde lezing mogelijk. De avondklok werd ingesteld om 18 uur lokale tijd en twee uur later hervatte het Congres zijn werkzaamheden. Zeven van de 14 afvallige Republikeinse senatoren hadden er na al de incidenten met schietpartijen, gasmaskers en vernielingen genoeg van. De gezaghebbende Republikeinse Senator Lindsay Graham uit South Carolina had er de buik van vol: 'Als het gedaan is, is het gedaan. Joe Biden en Kamala Harris worden de president en vicepresident van de Verenigde Staten van Amerika.' De verliezende Republikeinse Senator uit Georgia en multimiljonair Kelly Loeffler gooide de handdoek in de ring.

Nadien kon het Congres zijn constitutionele verantwoordelijkheden afwerken en Joe Biden ondubbelzinnig bevestigen als de nieuwe Amerikaanse president vanaf de middag van 20 januari 2021, samen met vicepresident Kamala Harris. De checks-and-balances in het Amerikaanse politieke systeem werden tot het uiterste getest, hielden stand en versnelden Trumps afgang.

Eerder gaf huidig vicepresident Mike Pence aan dat hij zich als Senaatsvoorzitter niet bevoegd voelde om te oordelen over de kiesuitslag, waarmee hij recht inging tegen de instructies van Trump. Pence werd 'his own man' en een verdediger van de Amerikaanse grondwet.

Toch laat dit voor Biden een wrange nasmaak achter. Het beeld was niet fraai, een zootje. Als straks Washington met het vingertje komt wijzen naar andere landen, zullen sommigen de bal hard terugkaatsen. De Franse president Macron gaf dan weer aan vertrouwen te hebben in de Amerikaanse democratie. Biden zal niet alleen thuis moeten investeren in het overbruggen van de kloof richting meer ‘gematigde’ Republikeinen. Internationaal zal hij een vlucht vooruit moeten nemen, investeren in mensenrechten en transitional justice.

De eigen crisis omdraaien tot een voordeel, dan maar? De gebeurtenissen in de VS tonen aan wat kan gebeuren als een samenleving verdeeld raakt. Maar zal Biden de oorzaken kunnen aanpakken, zoals de erosie van de middenklasse, de scheve welvaartsverdeling, de structurele uitstoot van arbeid, het gecompartimentaliseerde medialandschap, de klikeconomie en de echokamers van de sociale media? De VS zijn vooral een waarschuwing voor wat anderen te wachten staat als die oorzaken niet worden aangepakt. Heeft Europa betere kaarten om een ander, meer inclusief model aan de rest van de wereld te tonen?

David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, diplomatie aan de KU Leuven, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.