Voor vrede is meer nodig dan een cheque van 500 miljard

Defensie-investeringen ten belope van liefst 500 miljard euro. Met dat astronomische bedrag willen de EU en Commissievoorzitster Ursula von der Leyen tegemoetkomen aan het heersende gevoel van onzekerheid bij de bevolking, en een antwoord bieden op de agressie van Rusland en de noodkreten uit militaire kringen. Von der Leyen wil duidelijk daadkracht en urgentie uitstralen. Grote budgetten en ambitieuze doelstellingen helpen daarbij.

De meest ambitieuze doelstelling van de EU - vrede op het Europees continent - wordt helaas met veel minder daadkracht en urgentie uitgestraald. Dat hoeft niet te verbazen. Vrede wordt almaar minder gezien als een volwaardige 'strategische doelstelling' die 'geoperationaliseerd' kan worden. Veel politici en ambtenaren mijden het woord ‘vrede’ liever. Voor hen klinkt dat te veel als een wensdroom, een utopie die bij een kampvuur hoort maar waarmee het beleid niets te maken heeft.

Ook in Vlaanderen zijn we vaak in dat bedje ziek. Vrede als strategische doelstelling? Zelfs in Vlaanderen, met zijn geschiedenis van oorlog en een open economie die bijzonder gevoelig is voor geopolitieke onrust, spreken we die ambitie doorgaans minder duidelijk uit.

Gelukkig zijn er nieuwe kansen nu in Vlaanderen, België en Europa nieuwe beleidsplannen en regeerakkoorden geschreven worden. Politici met lef kunnen een nieuw momentum voor vrede creëren. En als ze met een open blik naar de geopolitieke situatie durven te kijken, zullen ze al snel concrete manieren vinden om vrede te helpen 'operationaliseren'.

27 legers

Politici en diplomaten kunnen erover waken dat de defensie-uitgaven niet helemaal de pan uit rijzen. Dat kan door Europees beter samen te werken en te standaardiseren. Op dat vlak blijft Europa nog te vaak ter plaatse trappelen. Blijkbaar is het voor de Europese Commissie veel gemakkelijker extra budgetten los te peuteren dan om de lidstaten te dwingen hun nationale defensie-industrieën naar elkaar toe te doen groeien.

Nog al te vaak primeren kortzichtigheid en het eigen, nationale economische belang. Maar we willen over tien jaar niet (opnieuw) vaststellen dat Europa - ondanks de miljardeninvesteringen - nog altijd bestaat uit 27 legers die slechts beperkt autonoom en compatibel zijn. Standaardisering en samenwerking moeten dus echte strijdpunten zijn voor onze vertegenwoordigers in Europa.

Politici kunnen zich ook hoeden om al te veel eieren in het mandje van de defensie-industrie te leggen. Als de EU de komende tien jaar 500 miljard euro investeert in defensiebedrijven, maakt het die concurrentiëler. Sommige van die bedrijven namen het in het verleden niet altijd even nauw met het kiezen van hun klanten. Vaak leverden ze - met steun van hun regeringen - aan dubieuze regimes. Zo ondermijnden ze de vrede in andere delen van de wereld. Nu de Europese defensiebedrijven van Europa de zekerheid krijgen op lange termijn rendabel te zijn en te blijven, moet ook strenger toegezien worden op hun klantenbestand. Dat moet politiek afgedwongen worden, onder meer via een versterkte exportcontrole.

Staten isoleren

Vrede op een concrete manier meer kansen geven, kan ook door agressieve staten veel efficiënter te isoleren van zogenaamde derde landen die hen helpen embargo's te omzeilen. We zien hoe Russische wapens uitgerust worden met - al dan niet illegaal - geïmporteerde technologie uit Europa. De Tijd bracht aan het licht hoe via Dubai geprobeerd wordt Vlaamse knowhow naar Russische dronefabrikanten door te sluizen.

Europese technologie uit de verkeerde handen houden en internationale embargo's echt waterdicht maken, het is een veel minder dure manier om weerbaarder te worden. De bijbehorende bevoegdheden - wapenexport, economie en innovatiebeleid - zitten voor een belangrijk deel op het Vlaamse niveau. Er zijn dus ook voor formateur Matthias Diependaele (N-VA) en zijn medeonderhandelaars de komende weken veel kansen om vrede te 'operationaliseren'. Met extra aandacht voor exportcontrole en kennisveiligheid kunnen zij het beleid beter aanpassen aan de nieuwe geopolitieke situatie.

De Russische politiek heeft op 24 februari 2022 radicaal gekozen voor oorlog. Door die dramatische wending lijkt een consensus ontstaan over grote investeringen in Europese weerbaarheid. Dat mag ons er niet van weerhouden te blijven werken aan conflictpreventie, doelgerichte diplomatie en de-escalatie. Laat ons dus 500 miljard euro reserveren voor duurzame vrede.

Op korte termijn betekent dat volgehouden steun voor Oekraïne. Tegelijk kunnen en moeten onze politici en beleidsmakers meer doen. Velen onder hen houden de komende weken en maanden de pen vast van regeerakkoorden en beleidsverklaringen. Zij hebben concrete mogelijkheden om, ook vanuit Vlaanderen en België, de deur naar vrede verder open te wrikken en te houden. Die kansen, in dit beslissende decennium, verkwanselen? Dat trek je zelfs met een blanco cheque niet recht.