Voor de Britten dreigt een Californication

Na de aankondiging van het handelsakkoord tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk wensten wereldwijd heel wat nationalistische politici de Britten succes met hun herwonnen soevereiniteit. Lid worden van de EU was nochtans een soevereine beslissing van het VK. Maar het is een feit dat het nu formeel geen door de EU genomen beslissingen meer moet ondergaan.

De nadruk op ‘formeel’ is belangrijk. Het VK mag voortaan afwijken van de Europese regels voor onder meer milieu, gezondheid, en staatssteun. De realiteit is dat het VK een relatief kleine markt heeft in vergelijking met de gigantische Europese eenheidsmarkt, waar het nu geen deel meer van uitmaakt. En de geschiedenis toont dat grote markten een belangrijke invloed uitoefenen op hun omgeving.

In de Verenigde Staten staat dat bekend als het ‘California effect’: heel wat andere staten namen de verregaande regulering van de staat Californië over onder druk van grote bedrijven, die liever een set eenduidige regels hadden. Anu Bradford van de University of Columbia merkte dat de EU hetzelfde effect had op andere landen, en doopte dat het 'Brussels effect'.

Het terugwinnen van de formele soevereiniteit heeft voor het VK een paradoxaal en ironisch gevolg. Hoewel het kan beslissen om sterk af te wijken van Europese wetgeving, zal het dat waarschijnlijk niet doen. Anders krijgen Britse bedrijven het moeilijker om te concurreren op de Europese markt. Tegelijk heeft het VK niets meer te zeggen over de inhoud van die Europese wetgeving. Zo leidt een verhoogde juridische soevereiniteit tot een verlaagde feitelijke soevereiniteit.

Chloorkippen

De brexit heeft ook indirecte gevolgen. Tot nu onderhandelde de EU voor het VK in internationale handelsgesprekken met andere landen. De Unie kan veel druk uitoefenen, met de toegang tot haar grote markt als ruilmiddel. Als de EU met Canada onderhandelt, heeft ze een markt die bijna tien keer zo groot is, en kan de Unie dus veel meer toegevingen eisen van Canada dan omgekeerd. Het VK staat voor minder dan een vijfde van de markt van de EU, zijn onderhandelingsmacht is dus navenant.

Zeker in onderhandelingen met andere economische grootmachten zullen de Britten ondervinden dat ze toegevingen moeten doen die onder de EU-paraplu niet nodig waren. Die toegevingen kunnen de vrijheid om hun milieu- en gezondheidsbeleid zelf vorm te geven, net beperken.

Zo vragen de VS al lang om met chloor behandelde kippen te mogen invoeren, wat de EU-lidstaten (inclusief het VK) altijd geweigerd hebben. Een andere Amerikaanse eis is het openstellen van de National Health Service.

Macht van de sterkste

Ook in de relatie met China staat het VK nu veel zwakker. Peking gebruikt regelmatig economische maatregelen om landen politiek onder druk te zetten. Toen Australië een onderzoek vroeg naar de rol van China in de Covid-19-uitbraak, bande China de import van Australische steenkool en een reeks andere producten.

Een stuk in de Global Times, een krant van de Chinese Communistische Partij, waarschuwde al dat het VK beter ‘slimme keuzes’ maakt en stopt met het ‘uitdagen van China’ over mensenrechtenschendingen.

In zijn studie van de Peloponnesische Oorlog schreef Thucydides dat ‘de sterken doen wat ze kunnen en de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan'. De Britten kunnen wel eens tot de vaststelling komen dat ze in relaties met heel wat economische grootmachten tot die zwakken zijn gaan behoren.

Samenwerking

In een wereld van grote machtsblokken is het juist nodig om samen te werken met andere landen om je belangen en waarden te verdedigen. Op zich staat elk van de EU-lidstaten (ook Duitsland en Frankrijk) relatief machteloos tegenover economische grootmachten als de VS en China. Maar als de EU-lidstaten samenwerken, kunnen ze evenveel gewicht in de schaal leggen.

Om effectieve soevereiniteit te behouden is meer samenwerking nodig, samenwerking tussen landen die dezelfde belangen en waarden delen. Daar is de EU een mooi voorbeeld van. Zo kan het opgeven van een klein stukje formele soevereiniteit leiden tot meer feitelijke invloed op het eigen lot.

Hans Diels

Toekomstdenker en expert geopolitiek bij de werkgeversorganisatie Etion