Vertimmer het kaartenhuisje van de vergunningen

Het Grondwettelijk Hof vernietigde deze week hervormingen van minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) die beroepsprocedures tegen vergunningen moeten bemoeilijken. Het oordeelde dat de rechten van burgers te sterk worden ingeperkt.

Hervormingen zijn nochtans broodnodig, want bijna elk dossier van enige omvang strandt door of raakt verstrikt in procedures die jaren aanslepen. De toegang tot die procedures is niet problematisch, wel het totaalplaatje waarin vergunningen tot stand moeten komen.

Van alle eindarresten die de Raad van Vergunningsbetwistingen (RvVb) ten gronde velt, houdt twee derden een vernietiging van vergunningsbeslissingen in. Dat loopt op tot 80 procent als die beslissing gaat over een goedgekeurde vergunning. De RvVb is de laatste stap in het betwisten van een beslissing. Ze kijkt alleen naar de gevolgde procedure. Ze controleert of bij eerdere stappen alle regels zijn gevolgd en of die voldoende zijn gemotiveerd. De Raad gaat alleen de kwaliteit van het geleverde werk na. De basis van beslissingen moet waterdicht zijn. Dat blijkt in de praktijk een haast onmogelijke klus.

De dossiers bij de RvVb betreffen veelal grote projecten. Het zijn complexe werkstukken waaraan grote teams van experten en professionals werken. Ondanks alle middelen slagen de teams er vaak niet in een dossier waterdicht te maken. De complexiteit ervan stijgt exponentieel naarmate het dossier groter wordt, en dat wreekt zich.

Millefeuille

De belangrijkste reden is de almaar aandikkende millefeuille met lagen vol regels, verordeningen, richtlijnen en voorschriften waaraan een project moet voldoen. Randvoorwaarden worden almaar gedetailleerder en er heerst juridisering en overdaad aan risicobeheersing. Dat leidt op gemeentelijk, provinciaal en gewestelijk niveau en bij elke adviesinstantie tot op zichzelf staande verordeningen, omzendbrieven, beleidsplannen, structuurplannen, uitvoeringsplannen en decreten.

Teams moeten zoeken naar de overlappingen in die millefeuille, wat moeilijker wordt. Het is alsof je een tekening moet traceren doorheen vele velletjes kalkpapier. Het aantal onderlinge relaties en interferenties van regels stijgt gigantisch, waardoor ook de kans op fouten of tegenstrijdigheden navenant toeneemt.

Omgevingsambtenaren toetsen elke omgevingsvergunning aan die millefeuille, beoordelen bezwaren en adviseren de politiek met een sluitende motivatie. Dat advies is cruciaal. Het moet in zijn motivatie waterdicht zijn.

Door het subsidiariteitsbeginsel is dat vooral een lokale bevoegdheid. Daar is er een schrijnend tekort aan goed opgeleide omgevingsambtenaren. Vaak ontbreekt de nodige vooropleiding en tijd. Toch moeten zij in staat zijn juridisch en technisch sluitende wijze beslissingen te adviseren en te motiveren, zonder dat naderhand een team van advocaten daarin een hiaat of tegenstrijdigheid vindt.

Bovendien wordt de burger mondiger en zal hij sneller procederen. De opstartkosten zijn laag, de digitalisering maakte de inhoud van een aanvraag vlot beschikbaar, via social media kunnen burgers zich moeiteloos organiseren en belangengroepen worden activistischer. Dat maakt procederen makkelijker dan vroeger. Beroepsprocedures en vernietigingsverzoeken komen vaker voor. Bij de RvVb gaat het om een stijging van 40 procent in tien jaar. De weigeringen en beroepen op het niveau van gemeenten en deputaties stijgen navenant.

Kaartenhuisje

De millefeuille van regels, onderbemanning van overheidsdiensten en de steeds kritischer burger komen samen bij de ook al lange tijd onderbemande RvVb. De vertraging van anderhalf jaar in kapitaalintensieve dossiers vormt een gegarandeerde straf voor aanvragers. Aanvechters gebruiken de gegarandeerde vertraging maar al te graag als drukkingsmiddel bij onderhandelingen.

De RvVb zal de motivering, opgesteld door de onderbemande administraties, fileren en toetsen aan de vele regels, adviezen, rechtspraak en rechtsprincipes. Niet zelden sneuvelt zelfs een vergunning omdat er een fout zat in de richtlijn zelf. Het geheel is een kaartenhuisje, waarvoor elk foutje fataal kan zijn.

Rondjes van allerlei nota’s van vergunninghouders en aanvechters ervan werpen zoveel mogelijk aspecten op waarover de minste twijfel zou kunnen bestaan, gaande van oprechte bezorgdheden tot verzinsels. Hoe complexer een dossier, hoe groter de kans op een claim die blijft kleven. Zodra één claim inhoudelijk steek houdt of de weerlegging ervan onvoldoende gemotiveerd is, is dat fataal voor de vergunning. De RvVb kan zelf geen redelijke afweging maken of proportionaliteit afwegen. De vergunningsverlener krijgt dan een aantal maanden de tijd om te heroverwegen en opnieuw te motiveren, waarna de carrousel na twee jaar kan herbeginnen.

Zo zijn we aanbeland in een situatie waarin de overheid amper nog in staat is sluitende vergunningen af te leveren. Hervormingen die in de eerste plaats de toegang van de burgers tot de rechter beperken, zijn de verkeerde. Het probleem moet fundamenteler aangepakt worden: beteugel het breed en systematisch opdrijven van regelgeving, bestrijd de onderbemanning, verkort de procedures, durf de subsidiariteit in vraag te stellen en probeer zwart-witbeslissingen te vermijden. Alles begint bij een overheid die op alle niveaus eerst in de spiegel kijkt.