Temper het enthousiasme over een coalition of the willing

Sinds duidelijk is dat Oekraïne en Europa niet langer kunnen rekenen op de VS, gaat geen week voorbij zonder een bijeenkomst van Europese leiders. Een Europese coalition of the willing, een coalitie van bereidwilligen, onder leiding van de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer krijgt zo vorm. Op de gastenlijst staan intussen een dertigtal gelijkgezinde Europese leiders, onder wie premier Bart De Wever, evenals vertegenwoordigingen uit Turkije, Canada en Australië. Op de agenda steevast twee items: veiligheidsgaranties voor Oekraïne en Europese defensie.

Omdat zowel de NAVO als de EU - in haar buitenlands, veiligheids- en defensiebeleid - met consensus of unanimiteit opereren, zullen coalities van bereidwilligen een beslissende rol blijven spelen. Maar uit ons onderzoek van meer dan 50 zulke verbonden blijkt dat ze op de lange termijn vaak slechts een doekje voor het bloeden zijn.

Snel en flexibel

De term coalition of the willing had in Europa lang een negatieve bijklank, nadat in 2003 een aantal Europese landen hun steun hadden uitgesproken voor de invasie van Irak door een coalitie onder leiding van de VS. Vandaag zien we een rehabilitatie van de term, waarbij vooral de oprichting van een Europese troepenmacht bij een eventueel staakt-het-vuren in Oekraïne de aandacht trekt.

Coalitions of the willing hebben enkele onmiskenbare voordelen. Het eerste is de snelheid van besluitvorming. Door samen te komen buiten de muren van de EU-gebouwen krijgen Ruslandgezinde landen zoals Slovakije en Hongarije geen kans om op de rem te staan. Al te vaak is interne verdeeldheid een obstakel gebleken voor de EU om snel en daadkrachtig op te treden.

Een tweede voordeel is flexibiliteit. Landen die geen deel uitmaken van de EU (Canada, Noorwegen en Turkije) of de NAVO (Australië) krijgen zo een plaats aan de gesprekstafel. In de totstandkoming van een eventuele beveiligingsmacht voor Oekraïne is dat cruciaal. Door buiten de EU en NAVO te werken kunnen die landen van bij de start actief betrokken worden in het planningsproces.

Een derde voordeel is dat regeringsleiders zich meer kunnen profileren, hoewel Macron en Starmer hun persmoment krijgen als gastheren. In de zoektocht naar publieke steun in het binnenland kan dat een verschil maken. Dat is anders als samenwerking tot stand komt bij een Europese Raad, waar de leiders vaker overvleugeld worden door EU-figuren, of een NAVO-top.

Strategische mislukking

Maar we mogen niet blind zijn voor de risico's van een coalitieaanpak. Hoewel coalitions of the willing voorgesteld worden als een signaal van eenheid en daadkracht, verhullen ze in werkelijkheid een beperkt politiek draagvlak. Initiatieven die doorgesproken en afgeklopt zijn door alle EU- of NAVO-lidstaten, of beter nog door de VN-Veiligheidsraad, genieten per definitie meer politieke legitimiteit. Het gebrek aan die consensus maakt coalitions of the willing makkelijke slachtoffers van kritiek.

Bovendien hebben coalitions of the willing zelden een duidelijk politiek en juridisch bindend mandaat. Niet-bindende verklaringen bieden meer flexibiliteit voor deelnemende landen, maar op lange termijn leiden ze tot twijfel over waar de ultieme politieke verantwoordelijkheid gevestigd is. Hoewel Macron en Starmer vandaag de leiding nemen, is de vraag hoelang ze dat zullen doen en hoe duurzaam hun eensgezindheid is. Eenheid van leiderschap is essentieel.

Coalitions of the willing dienen doorgaans vooral doelstellingen op de korte termijn. Deelnemende landen vinden elkaar in hun gelijkgezindheid over de urgentie van de huidige dreiging. Hoewel gesproken wordt over de toekomstige veiligheid van Oekraïne en Europa, is de harde politieke realiteit dat ook de meest overtuigde regeringsleiders niet immuun zijn voor de electorale cyclus. Zonder inbedding in een langetermijnstrategie zijn coalities gedoemd om de geschiedenisboeken in te gaan als een doekje voor het bloeden, een strategische mislukking.

Waan van de dag

Uit de Eurobarometer van maart 2025, een grote enquête in heel de EU, blijkt dat 36 procent van de bevraagde Europeanen defensie als de topprioriteit voor de EU beschouwt. Eerder bleek dat 68 procent akkoord gaat met de financiële steun aan Oekraïne. Als die publieke steun afneemt, is het belangrijk dat de veiligheid van Oekraïne en Europa niet onderhevig is aan de waan van de dag.

Om echt effectief te zijn is het het best om coalities op termijn institutioneel te verankeren, in dit geval via de NAVO, de EU of een combinatie van beide. De bijeenkomsten onder leiding van Macron en Starmer zijn uitstekende initiatieven om het momentum te benutten, maar de Europese leiders doen er goed aan tegelijkertijd ook binnen de EU en de NAVO de meer kritische leden aan tafel te houden.