Spitzenkandidaten uit de startblokken voor Europese topjob

Deze avond zakken de staatshoofden en regeringsleiders van alle Europese lidstaten af naar Brussel voor een informele topontmoeting. Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, heeft hen niet uitgenodigd om de resultaten van de Europese parlementsverkiezingen te bespreken tijdens een gezellig koffiekransje. Nee, de hoofdsteden wacht een ware machtsstrijd met het nieuw verkozen Europees Parlement. Op het menu staan de vacante topposities: drie voorzitters - van de Europese Commissie, de Europese Raad en de Europese Centrale Bank - en een vicevoorzitter, de hoge vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid, die de rechterhand wordt van de nieuwe Commissievoorzitter.

Veel duidelijke richtlijnen bestaan niet over de selectieprocedures. Officiële kandidaten zijn er evenmin. Tenzij voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Om iemand voor te dragen aan het Europees Parlement moeten de lidstaten ‘rekening houden met de uitslag van de verkiezingen’, zegt het Verdrag van Lissabon.

En het Parlement heeft op zijn beurt potentiële kandidaten geselecteerd via de zogenaamde Spitzenkandidaten. De belangrijkste zijn de Duitser Manfred Weber voor de Europese Volkspartij (EVP), de Nederlander Frans Timmermans voor de socialisten en de Deense Margrethe Vestager voor de liberalen.

De lidstaten zien het met lede ogen aan, want lang geleden behoorde een Commissievoorzitter aanwijzen tot de privileges van de hoofdsteden. In 2014 haalde de Europese Raad bakzeil, omdat de klassieke politieke families tegen hun eigen regeringsleiders in front vormden en erin slaagden de kandidatuur van Jean-Claude Juncker op te dringen.

De vraag is of dat scenario zich opnieuw voltrekt. Als het van de EVP afhangt wel, want die heeft als grootste politieke familie baat bij zo’n systeem. De socialisten en liberalen zijn om uiteenlopende redenen minder enthousiast, waardoor sommige nationale regeringsleiders de kans zien het laken weer naar zich toe te trekken.

Stabiliteit

Niet toevallig hameren Timmermans en Vestager erop dat een kandidaat-voorzitter over voldoende politieke steun moet beschikken in het Europees Parlement. Versta: laat Weber maar eens aantonen dat hij een meerderheid van de nieuwe Europese Parlementsleden achter zich kan scharen. Zelf zag hij de bui op de verkiezingsavond al hangen en pleitte hij voor ‘stabiliteit’: met de EVP raakt het Parlement niet in allerlei avonturen verwikkeld en is de Unie in veilige handen. Een klassieke coalitie van de EVP, socialisten en liberalen is voor hem nog zo slecht niet.

Timmermans liet veel minder in zijn kaarten kijken. Van zijn verhoopte linkse coalitie van socialisten, groenen en (ex-)communisten komt waarschijnlijk niets in huis. De vloedgolf van populisten en extreemrechts is weliswaar uitgebleven, maar je kan moeilijk beweren dat het nieuwe Parlement een ruk naar links heeft gemaakt.

Verandering

Met een pleidooi voor ‘verandering’ koos Vestager voor een frontale aanval op het machtsblok van de EVP. Als commissaris voor Mededinging die monopolies van bedrijven opbreekt, ging ze er prat op dat ze ook politieke monopolies aan diggelen kan slaan, liet ze zondagavond optekenen. Dat levert haar wellicht de steun van de groenen op, maar mogelijk zetten zich in de Europese Raad enkele staatshoofden en regeringsleiders schrap. Per slot van rekening hebben heel wat EVP-leiders hun volle steun aan Weber uitgesproken, de Duitse bondskanselier Angela Merkel inbegrepen.

Wie van de drie tegen deze namiddag voldoende steun kan vergaren, ligt voorop in de race naar de hoogste verdieping van het Berlaymontgebouw. Wint de komende uren niemand de interne strijd, dan komt de bal in het kamp van de lidstaten te liggen.

Dat de regeringen mee de uitkomst van de verkiezingen bepalen, zet uiteraard een ferme domper op het feest van de Europese democratie. Maar ook voor hen blijft de keuze exact dezelfde: stabiliteit of verandering. Zoals in welk politiek systeem ook. Zoals na welke stembusslag ook. In Vlaanderen kunnen we daar sinds zondag over meespreken.