Maak van gezondheidszorg een regionale bevoegdheid

In de derde week van februari begon in twee Italiaanse regio’s, Lombardije (10 miljoen inwoners) en Veneto (5 miljoen inwoners), gelijktijdig de Covid-19-pandemie. Op 15 april stond de teller in Lombardije op 616 besmettingen en 113 doden per 100.000 inwoners, in Veneto op respectievelijk 298 en 19. In Lombardije overleed 18 procent van de besmette mensen, in Veneto 6 procent. De eerste resultaten van het wetenschappelijk onderzoek naar de grote verschillen in de impact van de ziekte in de twee gebieden leveren interessante gegevens op, die ook voor ons land relevant zijn.

De regio’s Lombardije en Veneto zijn goed vergelijkbaar. Het enige verschil is dat Lombardije veel dichter bevolkt is dan Veneto (420 inwoners versus 270 per km²). Er zijn echter grote verschillen in de organisatie van de gezondheidszorg, die in Italië volledig een bevoegdheid van de regio’s is. In Lombardije lag het accent op de aanpak van de zorg voor de individuele patiënt. Er werd sterk ingezet op testen en wie ziek was kwam op de spoedopname terecht, en werd vaak gehospitaliseerd op de afdeling infectieziekten. In de periode tot 1 april werd 51,5 procent van de besmette mensen in Lombardije opgenomen in een ziekenhuis, in de regio Veneto was dat 25,1 procent. Dat leidde tot respectievelijk 5,2 procent en 4,3 procent opnames op de afdeling intensieve zorgen.

Een groot verschil was het percentage besmette mensen dat in thuisquarantaine werd geplaatst: 74,9 procent in Veneto, 48,5 procent in Lombardije. In Veneto werd van bij de aanvang van de pandemie een aantal ziekenhuizen gereserveerd voor Covid-19, werden er herstelopvangcentra opgericht voor patiënten die niet (meer) in het ziekenhuis moesten blijven, en werd het aantal intensieve zorgbedden verdubbeld.

In Veneto is thuiszorg veel sterker ontwikkeld dan in Lombardije. In Veneto schakelden huisartsen snel over op telefonische consultaties, indien nodig gevolgd door thuistesten door een eerstelijnsequipe. Alle contacten in het brede netwerk van een besmette persoon werden onderzocht, en thuisisolatie werd telefonisch opgevolgd en ondersteund. Contact tussen zorgpersoneel en besmette patiënten werd zoveel mogelijk beperkt, en er is een performant informatiesysteem, dat huisartspraktijken, laboratoria, ziekenhuizen en lokale volksgezondheidafdelingen met elkaar verbindt.

Catastrofe

Kan de organisatie van de gezondheidszorg het verschil in impact tussen de twee regio’s verklaren? Internationale experten wijzen erop dat ‘westerse gezondheidszorgsystemen zijn opgebouwd rond het concept patiëntgerichte zorg, maar een epidemie een gemeenschapsgerichte benadering vereist’, en die start op de eerste lijn. In Veneto voorkwam zowel een beperking van de instroom in het ziekenhuis (alleen wie er erg aan toe is, wie zuurstof nodig heeft…), als het bevorderen van de uitstroom, onder meer via herstelcentra, een catastrofe in de ziekenhuizen, zoals in Lombardije. Bovendien werd in de regio Veneto in de woon-zorgcentra extra de vinger aan de pols gehouden.

In Vlaanderen kan de aanpak vergeleken worden met de strategie in Veneto: de huisartsen staan via telefonische raadplegingen in de frontlijn. Zij konden verwijzen naar huisartsen in de triagecentra, waar patiënten thuisisolatie werd opgelegd of - bij ernstige symptomen - via de spoedopname naar het ziekenhuis gestuurd werden. In de aanvangsfase waren twee grote problemen: testen waren alleen in de ziekenhuizen beschikbaar, waardoor het onmogelijk was een goed beeld te krijgen van het echte aantal besmettingen en contacten niet opgespoord konden worden, en er was onvoldoende goed beschermingsmateriaal, waardoor ongetwijfeld een groot aantal hulpverleners werd besmet.

Kunnen wij hier iets uit leren voor België en Vlaanderen? De eerste les is ongetwijfeld de nood aan een herexamen voor de zesde staatshervorming wat de gezondheidszorg betreft. In Italië zijn alle voorzieningen (preventie, zorg in eerste lijn en ziekenhuizen, volksgezondheid, dataverzameling…) afgestemd en gecoördineerd op het niveau van de regio’s. In mijn Beleidsnota 2030 heb ik beschreven hoe we voor ons land de bevoegdheden rond gezondheid zo kunnen hertekenen dat de gezondheidszorg performanter wordt, ook om dit soort pandemieën aan te pakken.

Zones

Een tweede les is dat we meer moeten investeren in een preventieve, populatiegerichte aanpak op het vlak van volksgezondheid. In de vorige eeuw hadden we de dioxinecrisis nodig om de voedselveiligheid in ons land goed te organiseren. Covid-19 zal ons leren hoe belangrijk het is te investeren in een krachtige organisatie om epidemieën aan te pakken. De terechte keuze van de Vlaamse overheid om vanaf deze week voor Covid-19 in te zetten op ‘opsporing van besmette personen en hun contacten’, vereist dat snel 1.200 contact tracers worden aangeworven.

In de 60 eerstelijnszones in Vlaanderen dragen lokale besturen en organisaties van hulpverleners samen, zowel individugericht als populatiegericht, zorg voor het welzijn en de gezondheid van ongeveer 100.000 inwoners. Het spreekt voor zich dat de preventieve voorzieningen het best op het niveau van die zones aansluiten bij het lokale zorgaanbod.

Een derde les is dat de overheid dringend moet investeren in een geïntegreerd interprofessioneel elektronisch dossier, waar ook de patiënt toegang toe heeft. Dat dossier maakt alle informatie in real time beschikbaar om goed onderbouwde beleidsbeslissingen te nemen, voor het individu én voor de bevolking, met respect voor de privacy.

Die lessen kunnen ons helpen bij de voorbereiding van een volgende Covid-19-golf. De organisatie van de gezondheidszorg en strategische keuzen moeten worden aangepast, maar laat ons niet vergeten dat - in elk organisatiemodel- het belang van de inzet, deskundigheid, kwaliteit en betrokkenheid van elke hulpverlener niet kan worden overschat. Die inzet verdient elke dag weer ons respect en onze investering in een zorgzame samenleving.