Laten we het hebben over de baten van defensie

We kregen vorig weekend een inkijk in de cijfers die de voorbije weken op de federale onderhandelingstafel lagen. Als econoom kan ik daar alleen maar blij om zijn. Elk effectief en efficiënt beleid begint met een correcte becijfering van kosten en baten, van inkomsten en uitgaven. Het is dan ook fijn vast te stellen dat de onderhandelende partijen, met deze van de formateur op kop, hun cijferwerk grondig hebben gedaan. Als werknemer van defensie ben ik ook blij dat ‘vanwege de gewijzigde geopolitieke situatie er 2 miljard euro extra voorzien wordt om de uitgaven voor defensie tegen het einde van de legislatuur naar 1,8 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te tillen’.

Maar als econoom die bij defensie werkt, kreeg ik veel vragen. Waarom moet net defensie meer geld krijgen, terwijl in andere domeinen zoals ontwikkelingssamenwerking en migratie bespaard wordt?

Het korte antwoord is dat België al in 2014 aan de NAVO beloofd heeft de militaire uitgaven te verhogen naar 2 procent van het bbp. De 1,8 procent in 2029 moet dus eerder als een ondergrens worden beschouwd. Volgens de recentste schattingen voor 2024 besteden alleen Spanje, Slovenië en Luxemburg een nog kleiner aandeel van hun nationaal inkomen aan defensie. Met een NAVO-gemiddelde van 2,7 procent defensielasten (defensie-uitgaven in termen van bbp) wordt de kloof met onze bondgenoten bovendien alleen maar groter.

Vredesdividend

Het langere antwoord leidt tot de waarom-vraag. We moeten geld spenderen aan onze veiligheid, omdat die veiligheid er net voor zorgt dat we geld hebben om te spenderen. Het is dankzij een periode van decennialange vrede op ons continent dat we onze welvaarts- en verzorgingsstaat konden uitbouwen. Door de afwezigheid van oorlog konden we ons belastinggeld gebruiken voor onze gezondheidszorg, de verbetering van ons onderwijs, voor wetenschap, cultuur en sport. Een conditio sine qua non voor dat vredesdividend is vrede. En onze defensie-uitgaven dienen om die vrede te bewaren.

Om de economische gevolgen van het ontbreken van vrede te voelen, moeten we zelfs geen actief militair conflict binnen onze landsgrenzen hebben. In 2022 steeg de levensduurte voor een gemiddeld Belgisch gezin met 10,3 procent. De belangrijkste reden was de stijging van de energieprijzen met 57,9 procent, die grotendeels veroorzaakt werd door de invasie van Rusland in Oekraïne. Die oorlog in de ‘graanschuur van Europa’ had bovendien effecten op de mondiale voedselketen. Doordat meer dan 90 procent van de Oekraïense tarwe naar arme Afrikaanse landen wordt geëxporteerd, komt de voedselzekerheid daar in het gedrang. Zo heeft deze oorlog niet alleen direct een effect op de migratiestroom naar Europa (vanuit Oekraïne), maar werkt die ook als katalysator voor vluchtelingen uit Afrika en Azië. Voor vrede en stabiliteit in het buitenland zorgen, draagt dus bij aan onze eigen welvaart.

Slecht voor fruit

Ook het Israëlisch-Palestijns conflict heeft wereldwijde economische consequenties. Om Hamas te steunen vallen Houthi-rebellen uit Jemen vrachtschepen aan die via het Suezkanaal van de Middellandse Zee toegang hebben tot de Rode Zee. Een alternatieve route via Kaap De Goede Hoop duurt ongeveer tien dagen langer en is dus significant duurder. Alleen al de extra brandstof verhoogt de kosten per containerschip. De onrust veroorzaakt ook een stijging in de verzekeringspremies voor de schepen en de langere vrachttijden zijn nefast voor producten zoals fruit. Dat alles leidt tot een enorme verhoging in kostprijs die vooral doorgerekend wordt in producten waarvoor de vraag relatief prijs-inelastisch is, zoals voedsel en medicijnen.

De twee grote conflicten maken pijnlijk duidelijk hoe groot de kosten van het ontbreken van veiligheid zijn. Terwijl we de kosten typisch uitdrukken in termen van onze welvaart, ons bbp, doen we dat niet bij de baten van defensie. Misschien moeten we dat wel doen en ze categoriseren als terugverdieneffecten. De 2 procent besteed aan defensie zorgt er namelijk voor dat we 98 procent van onze welvaart kunnen spenderen aan niet-militaire uitgaven.