Hou de politiek ver weg van de centrale bank

Donderdag kondigde voorzitster Christine Lagarde aan dat de Europese Centrale Bank (ECB) de geldkraan een klein beetje dichter zal draaien. De belangrijkste redenen zijn de hogere inflatie en het sneller dan verwachte herstel van de economie. De inflatie binnen de perken houden hoort dan ook de belangrijkste taak van de centrale bank te zijn.

Toch belanden in de praktijk steeds meer maatschappelijke en politieke taken op het bord van de centraal bankiers. Van het redden van de muntunie tot het redden van het klimaat. Van het wegwerken van genderongelijkheid tot het ondersteunen van achtergestelde groepen in de samenleving.

Lagarde kondigde een jaar geleden aan dat de ECB met haar obligatieaankopen de klimaattransitie mee mogelijk zou maken. De ECB zou alleen nog bedrijfsobligaties aankopen van bedrijven die voldoende klimaatinspanningen leveren. ‘Aanvaard door de ECB als onderpand’ wordt zo een klimaatkeurmerk. Bedrijven die onvoldoende klimaatinspanningen leveren, zien hun financieringskosten oplopen.

Met haar beleid kan de centrale bank in theorie nog veel meer maatschappelijke keuzes beslechten. Er waren al oproepen voor de centrale bank om haar kredietbeleid te concentreren op sectoren waarin veel vrouwen actief zijn of waarin raciale achterstelling geldt. De centrale bank wordt op die manier omgesmeed tot een speerpunt in de strijd voor sociale rechtvaardigheid of maatschappelijke omwentelingen. De grote vraag is of dat wenselijk is.

In de jaren tachtig en negentig was de wereld eenvoudiger. Onafhankelijke centrale banken die verantwoordelijk zijn voor een lage en stabiele inflatie dateren uit die periode. Na het trauma van de jaren zeventig met hun hoge inflatie was er nood aan centrale banken die prijsstabiliteit garandeerden. Onder leiding van Paul Volcker, de legendarische gouverneur van de Amerikaanse centrale bank, werd het inflatiemonster verslagen. Een oplopende inflatie werd steevast beantwoord met hogere rentes. Die leidden vaak tot een recessie, waardoor de inflatie snel opnieuw daalde. Het duurde even, maar de inflatie werd uiteindelijk bedwongen.

Dat soort beleid kan alleen gevoerd worden door een onafhankelijke centrale bank. Geen enkele politicus kiest namelijk vrijwillig voor een recessie - toch niet als die politicus herverkozen wil worden. Prijsstabiliteit en een onafhankelijke centrale bank zijn twee kanten van dezelfde medaille. Maar het geheugen vervaagt en herinneringen verdwijnen. De afgelopen vijftien jaar is de activistische - en almaar meer uitgesproken politieke - centrale bank bezig aan een opmars.

Tijdens de eurozonecrisis vanaf 2011 stapte de ECB een eerste keer uit haar rol. De Europese politici slaagden er niet in de crisis te bedwingen. Europa hobbelde van de ene topontmoeting naar de andere, met de hete adem van de financiële markten in de nek. Wat politici of premiers ook beloofden of zeiden, het bleek telkens te weinig, te laat en te ongeloofwaardig. Uiteindelijk sprong de ECB in de bres. Gouverneur Mario Draghi kondigde aan dat de centrale bank alles zou doen - ‘whatever it takes’ - om de muntunie te redden. Geconfronteerd met de bijna onbeperkte financiële vuurkracht van de instelling uit Frankfurt dropen de speculanten af, kalmeerden de financiële markten en keerde de rust terug. De muntunie was gered.

Dat is bijzonder ironisch. Een bij uitstek politiek project als de muntunie werd niet gered door verkozen politici, wel door onverkozen centraal bankiers. Het succes van de centrale bank zette politici sindsdien aan het denken: met hun onbeperkte financiële middelen en hun gebrek aan kiezers zijn centrale banken een handig instrument. Wat als ze de centrale bank onder druk konden zetten om beleid te financieren?

Na vier decennia onafhankelijkheid wordt de druk op onafhankelijke centrale banken almaar groter. Deze mission creep van centrale banken is dan ook een bijzonder gevaarlijke evolutie. De centrale bank wordt een verlengstuk van de politiek. Dat is altijd en overal slecht afgelopen. Het leidde steevast tot hogere inflatie en de ontwaarding van de munt. Hetzij door ongebreidelde geldcreatie, hetzij door het ondergraven van de reputatie van de centrale bank.

De taak van een onafhankelijke centrale bank is in de eerste plaats de geldontwaarding door inflatie binnen de perken te houden, niet om maatschappelijke wensdromen te realiseren. Dat moeten de politici doen - met hun eigen financiële middelen. Activisme en voluntarisme zijn geen goede eigenschappen voor een centrale bank. Bescheidenheid en onafhankelijkheid des te meer.