Hoog tijd voor een ander Europees asielbeleid

Het moment van het jaar in het Europees Parlement: de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en voorzitter Roberta Metsola poseren trots met de Europese vlag, vooraan in de plenaire zaal. Het is een beeld dat we nog vaak terug zullen zien. Na de massale aandacht voor de opheffing van parlementaire onschendbaarheden in het kader van Qatargate, is dit het tweede druk becommentarieerde mediamoment in korte tijd.

Opeens weet iedereen terug dat het Europees Parlement bestaat. Men zou dat al eens durven vergeten, niet? Parlementsleden mogen nog zo hun best doen, het is en blijft een bureaucratische mastodont op een beleidsniveau waar urgente problemen halfslachtig en traag aangepakt worden.

Neem nu de migratiecrisis. Toen die in 2015 escaleerde, maakte de wereld kennis met het ellendige lot van duizenden migranten die, op de vlucht voor de jihadisten van Islamitische Staat, verdronken in de Middellandse Zee. De beelden en horrorverhalen beheersten in de zomer van dat jaar het nieuws, met als dieptepunt de foto van Aylan Kurdi, de kleine jongen die dood aanspoelde op een Turks strand. De foto werd even iconisch als het huilende, naakte napalmmeisje uit Vietnam, op de vlucht voor een Amerikaanse luchtaanval.

Iedereen herinnert zich die foto nog, ook al is het ondertussen bijna acht jaar geleden. Vandaag worden de nieuwsuitzendingen niet meer gedomineerd door beelden van propvolle bootjes die Europa willen bereiken, maar dat wil helaas niet zeggen dat ze er niet meer zijn. Het wil alleen zeggen dat voor de nieuwsredacties het nieuwe er intussen een beetje af is.

Want vergis u niet: in 2022 kwamen er 102.000 migranten Europa binnen via de Centrale Middellandse Zeeroute. Dat zijn de bootjes vanuit Noord-Afrika, voornamelijk uit Libië en Algerije. Dat is de helft meer dan het jaar voordien en volgens Eurocommissaris voor Migratie Ylva Johansson had de meerderheid van hen geen recht op internationale bescherming. De grootste groep had de Tunesische nationaliteit, gevolgd door de Egyptische en de Bengalese. Ter vergelijking: in 2019 waagden 14.000 mensen de oversteek via diezelfde levensgevaarlijke route.

Te rechts beleid

Het gaat dus niet bepaald de goede richting uit. Een complex en moeilijk vraagstuk. Of toch niet? Het goede nieuws is dat we het warm water niet meer hoeven uit te vinden. Het slechte nieuws is dat Europa dat wel weet, maar niet het lef en de moed heeft om in te grijpen. En dus moddert het migratiebeleid al jaren aan. Laat ons eerlijk zijn: de EU is te soft om illegale migratie bij de bron aan te pakken. Op dat vlak is de Europese Commissie is in hetzelfde bedje ziek als de Belgische regering: bang voor een - zoals dat tegenwoordig heet - té rechts beleid.

En toch is ingrijpen noodzakelijk, want zo kan het echt niet verder. Afgewezen asielzoekers terugsturen is quasi onmogelijk gebleken. Wijst de ene lidstaat de asielaanvraag af, dan hebben ze misschien meer geluk bij de volgende. Zo ontstaan illegale circuits waar mensen in de meest benarde situaties moeten zien te overleven. Is dat menselijk beleid? Natuurlijk niet. Een menselijk aanpak begint bij de kern van de zaak: mensen ontmoedigen om illegaal naar hier te komen en de asielprocedure te organiseren in de landen van oorsprong.

Nu doet Europa net het tegenovergestelde: reddingsboten van ngo’s zoals de Aquarius en de Ocean Viking redden de gelukzoekers op zee en brengen hen naar Europese bodem. Dat is niet alleen de facto een opengrenzenbeleid, maar dat is zelfs actief meewerken aan mensensmokkel. Is dat humaan?

Het idee van een extern Europees asielbeleid met opvangcentra buiten de EU is niet nieuw. Het circuleert al een tijdje in de Europese wandelgangen, maar zolang Viktor Orban met zijn ‘hotspots’ en Boris Johnson met zijn opvangcentrum in Rwanda de voornaamste gezichten waren van het plan, schreeuwde iedereen moord en brand. Sinds echter ook linkse regeringen het idee meer dan genegen zijn - kijk maar naar Denemarken - beginnen de geesten te rijpen.

Christendemocraten

Dat bleek recent nog uit de tussenkomst van Manfred Weber, de kopman van de christendemocratische en grootste fractie van het halfrond. Hij vroeg zich af waarom de Europese Unie geen kantoren heeft in landen zoals Egypte en Tunesië om asielaanvragen te registeren en zo de illegale mensensmokkel lam te leggen. Zelfs voor een hek bleek hij gewonnen; opnieuw een taboe dat sneuvelt.

Het is een compleet nieuwe benadering van het Europees migratiebeleid, met een totaal verschillend uitgangspunt: beter voorkomen dan genezen. Daar ligt de echte oplossing. Mensen terugsturen is niet humaner dan mensen tegenhouden. Integendeel. Zoals het er nu aan toegaat kan het in elk geval niet verder. Europa kan niet de hele wereld opvangen en moet dat duidelijk maken. Solidariteit is eindig en allesbehalve vanzelfsprekend. Om ze in stand te houden moet er een onlosmakelijke link zijn tussen wat je krijgt en wat je bijdraagt.

Onze welvaart is door de afgelopen crisissen alsmaar fragieler geworden. We mogen ze niet op het spel zetten om onszelf een moreel superieur en pseudomenselijk aura aan te meten. Want dat zal als een boemerang in ons gezicht terugkeren. Een Europese paradigmashift voor asielbeleid is nodig als we willen vermijden dat steeds meer onschuldige mensen het leven laten in hun zoektocht naar een ander leven.