Hoe vrij is de keuze voor een vaccin?

Engeland treedt het rijk der vrijheid binnen op 19 juli. De stijgende besmettingscijfers leiden er (voorlopig) niet tot een grote druk op de ziekenhuizen en dus worden de mondmaskerplicht, de afstandsregels en andere maatregelen opgeheven. Met dank aan de hoge vaccinatiegraad: 86 procent van de volwassenen kreeg minstens één prik.

De sleutel tot het rijk der vrijheid ligt in het vaccin. Toch is juist een gebrek aan vrijheid het grootste bezwaar van de tegenstanders van het vaccinatiebeleid. Hoe vallen beide te rijmen?

‘Waar is de vrijheid over ons eigen lichaam, mannekes?’, riep de Vlaamse zangeres Natalia vorige week uit in Dag Allemaal. Ze heeft zich laten vaccineren, maar verzet zich tegen de ‘overheidsmanipulatie’ via het coronacertificaat. Als je niet vrij kan reizen of festivals bezoeken zonder certificaat, dwing je mensen onrechtstreeks om zich te laten vaccineren, is de redenering.

Natalia heeft gelijk dat de lichamelijke integriteit zo veel mogelijk vrij moet blijven van dwang en overheidsinmenging. Een overheid die beslist wat met je lichaam gebeurt, spoort niet met de democratische beginselen en de individuele rechten van de mens.

Maar die individuele vrijheid over het lichaam impliceert geen totale vrijheid over hoe dat lichaam zich in de publieke ruimte gedraagt. De vrijheid om zich niet te laten vaccineren betekent niet dat je vrij bent om een risico te vormen voor anderen. Om die redenen bestaan er al langer maatregelen die onze individuele vrijheden in balans brengen met het collectief belang.

Vliegreizen

Neem de vliegreizen. Sinds de aanslagen van 11 september 2001 zijn de controles op luchthavens grondig opgevoerd, met maatregelen die behoorlijk sterk ingrijpen op de lichamelijke integriteit. Denk aan fouilleringen, camera’s en zelfs röntgenscans die een redelijk gedetailleerd beeld geven van het lichaam van de passagier tot onder de kleren.

Sommige van die controlesystemen roepen (terecht) vragen op. Toch is er relatief weinig weerstand tegen. In de keuze tussen absolute individuele vrijheid en collectieve veiligheid weegt het tweede duidelijk door. Het beperken van de individuele vrijheid (veiligheidscontroles) vergroot bovendien de vrijheid om te reizen.

Gaat die vergelijking op voor een coronacertificaat als voorwaarde om te reizen? Niet als covidvaccinatie verplicht zou zijn. Een vaccinatie is ingrijpender dan een bodyscan, want ze werkt nog jaren door na de prik. Bovendien zijn er mensen die om medische redenen geen vaccin verdragen. Alleen ís een vaccinatie niet verplicht. Je kan een certificaat ook krijgen met een PCR-test of wanneer je recent hersteld bent van Covid-19. Je bent dus niet verplicht tot vaccinatie om te reizen. Je kan gemakkelijker zonder vaccin reizen dan het vliegtuig opstappen met een flesje water.

Het vrijheidsargument om zich niet te laten vaccineren of zonder coronacontrole te willen reizen, gaat uit van een negatief vrijheidsbegrip: de vrijheid van inmenging of controle van anderen. Maar er is ook een positief vrijheidsbegrip: de vrijheid om te handelen volgens je vermogens. Die vrijheid vereist soms vreemd genoeg overheidsmaatregelen.

Wie in een rolstoel zit, heeft weinig aan bewegingsvrijheid als gebouwen niet rolstoeltoegankelijk zijn. Door de toegankelijkheid in publieke gebouwen te verplichten - een inperking op de vrijheid van bouwen - wordt de individuele vrijheid van rolstoelgebruikers groter. Net zo heeft een coronacertificaat in de huidige omstandigheden een positieve impact op onze vrijheid van reizen.

We hebben tijdens de lockdowns in het voorbije anderhalf jaar ondervonden hoe beperkt onze vrijheid is zonder vaccins. Vandaag proeven we opnieuw van die vrijheid, dankzij massaal vaccineren en testen. Vrijheidslievende vaccinweigeraars mogen hun tegenhangers dus dankbaar zijn voor de herwonnen vrijheid. Geniet ervan, ‘mannekes’!

Jochanan Eynikel

Businessfilosoof bij ETION, forum voor geëngageerd ondernemen.