Hoe de wereldhandel het juk van Amerikaanse afhankelijkheid kan afgooien

De tijden van hyperglobalisering liggen al even achter ons. Van 2000 tot 2008 groeide de mondiale handel met bijna 6 procent per jaar. Sinds de grote financiële crisis is die groei gehalveerd. De eerste ambtstermijn van Donald Trump bracht een nieuwe uppercut door een forse stijging van de importtarieven op tal van Chinese producten. Het aandeel van China in de Amerikaanse import viel stevig terug. Maar Chinese producten werden sindsdien via een omweg de VS binnen gesluisd. Chinese bedrijven investeerden sinds 2019 enorm in fabrieken in onder meer Vietnam. Die zetten de ingevoerde Chinese tussenproducten in elkaar en exporteerden vervolgens het afgewerkte product naar de VS.

Daarmee omzeilt China niet alleen importtarieven, het is een logische nieuwe stap in zijn groeiverhaal. De outsourcing naar China heeft zijn limieten bereikt. Het land staat in voor 35 procent van de wereldwijde industriële productie, wat het belangrijker maakt dan de volgende negen producerende grootmachten samen. Parallel met de toename van de technologische kennis en de productiviteit tijdens de voorbije decennia stegen de lonen. Vandaag outsourcet China op zijn beurt laaggeschoolde arbeid naar groeilanden met lagere arbeidskosten, net zoals de westerse landen dat eerder deden naar China.

Voor die groeilanden is dat een goede zaak. Zij kunnen zo het ontwikkelingspad van hun illustere voorganger volgen: groei via export. Landen die participeren in de complexe mondiale waardeketen groeien sneller, importeren vaardigheden en technologie en creëren werkgelegenheid. ‘De grootste sprong voorwaarts geschiedt wanneer landen overgaan van het exporteren van grondstoffen naar de export van eenvoudige industriële goederen (kleding) op basis van geïmporteerde inputs (zoals textiel)’, stelt de Wereldbank. Die weg volgen onder meer Thailand, Cambodja en Vietnam. Vietnam verdubbelde zijn importaandeel naar de VS naar bijna 9 procent sinds 2018.

Inspiratie voor Europa

Omdat Trump importtarieven vanuit alle landen dreigt te verhogen, heeft omleiding van de Chinese export niet langer veel zin. Reciprociteit - het nieuwe modewoord van de Amerikaanse regering - impliceert ook dat groeilanden met hogere importtarieven proportioneel harder getroffen worden dan andere landen. Met een stevig handelsoverschot tegenover de VS en een groot belang van die handel in de eigen economie zijn ze zeer kwetsbaar. Globalisering riskeert zo plaats te maken voor deglobalisering. Ontwikkelingslanden kunnen zich dan niet langer ontwikkelen via de traditionele weg van meer mondiale handel.

Maar waar één deur sluit, gaan andere open. Waar globalisering stopt, biedt regionalisatie een alternatief. In de afgelopen vier decennia is de intraregionale handel in Azië met 43 procent gestegen. Trump dwingt deze landen nog meer dan vroeger die weg te bewandelen. Meer dan de helft van de Aziatische handel is regionaal, en dat zal alleen maar toenemen.

Dat moet ook het Europese antwoord op een verhoging van de importtarieven inspireren. 20 procent van de handel naar niet-EU-landen gaat naar de VS. Maar 62 procent van de handel gebeurt tussen de lidstaten. Ondanks dat hoge percentage is het groeipotentieel hier groot. De barrières tussen de EU-lidstaten zijn enorm, met 53 procent voor goederen en 110 procent voor diensten. Een reductie van die barrières tot 13 procent - het niveau in de VS voor goederen - zou volgens het IMF zowel de intra-Europese handel als de eruit voortvloeiende productiviteit aanzienlijk opkrikken. Een betere grensinfrastructuur (in het geval van goederenhandel), minder beperkingen op overheidsopdrachten en een betere harmonisering van regels zijn drie te volgen pistes.

Digitale diensten

Daarnaast zien we een relatieve toename van de handel in digitale diensten. Het aandeel van ‘andere commerciële diensten’ - alle diensten behalve transport en reizen - verdubbelde de voorbije drie decennia. Vooral de ‘intermediaire diensten’ zoals financiële accounting, IT-diensten, consulting enzovoort kunnen de globalisering aanvuren.

Doorgedreven digitalisering vergemakkelijkt het aanbod daarvan. Importtarieven heffen op intermediaire diensten is nagenoeg onmogelijk. En in de ontwikkelde landen is de vraag naar deze diensten groot. De opkomende landen hebben dan weer een groot aanbod van geschoolde mensen - al dan niet aangevuld met generatieve artificiële intelligentie - die deze diensten digitaal kunnen leveren tegen een fractie van de prijs in de ontwikkelde landen.

De globalisering dood verklaren is dan ook prematuur. Met de VS die zich ontpoppen als onbetrouwbare bondgenoot zullen landen meer kiezen voor regionale handelspartners. Bijkomend voordeel is dat dat de aanvoerketen minder complex en risicovol maakt. De vertraging van de goederenhandel zal bovendien gecompenseerd worden door de toename van uitbestede intermediaire digitale diensten. Globalisering vervelt tot multiglobalisering en helpt veel landen en regio’s het juk van de Amerikaanse afhankelijkheid af te schudden. Dat de VS op termijn als winnaar uit die evolutie komen, is twijfelachtig.