Het klopt niet dat aannemers horen, zien en zwijgen

Een onderaannemer van het chemiebedrijf Borealis zou 55 werknemers van buitenlandse origine in penibele omstandigheden hebben tewerkgesteld en gehuisvest. Borealis liet weten van die wantoestanden niet op de hoogte te zijn. De reactie van het chemiebedrijf wordt op ongeloof, en hier en daar zelfs op hoongelach, onthaald.

Na zulke berichten weerklinkt steevast een oproep aan de wetgever om de verantwoordelijkheid van de aannemer verder op te schroeven met extra verplichtingen en straffen.

Dat aannemers geen verantwoordelijkheid zouden dragen tegenover de onderaannemers waar ze mee samenwerken, berust op een hardnekkige misvatting. Voor de werken worden aangevat, moet de aannemer de bouwwerf melden aan de RSZ. Naast de ligging van de werf moet hij de RSZ de namen van de onderaannemers meedelen, maar ook eventuele subonderaannemers. Die verplichting negeren wordt bestraft met een boete van 5 procent van het bedrag van de niet-aangegeven werken. 

Al wie werk uitvoert op een werf moet op dagelijkse basis worden geregistreerd. Dat gebeurt via het elektronische registratiesysteem checkin@work. Het is de verantwoordelijkheid van de aannemer om dat systeem te installeren en om de controle te organiseren. Voor buitenlandse werknemers zijn aannemers strafrechtelijk verplicht erop toe te zien dat werknemers vooraf werden gemeld in de Limosa-databank.

Geen soft law

Inbreuken op die verplichtingen worden beteugeld met geldboetes, die doorgaans worden vermenigvuldigd met het aantal werknemers in overtreding. Bij de tewerkstelling van illegalen kunnen gevangenisstraffen worden opgelegd. In dossiers van sociale dumping worden vaker verbeurdverklaringen uitgesproken. Dat is zeker geen soft law.

Werknemers van een onderaannemer kunnen de aannemer aanspreken voor loonschulden. De wet vereist wel dat de aannemer eerst wordt ingelicht dat zijn onderaannemer het loon niet correct betaalt. Dat is logisch: onwetend kan men niet zondigen. Als een aannemer er toch voor kiest met die onderaannemer samen te werken, kunnen de werknemers bij hem verhaal halen voor toekomstige loonschulden.

Geen vrijbrief

De om zich heen grijpende beeldvorming dat de wetgeving het een aannemer te gemakkelijk maakt zijn verantwoordelijkheid te ontlopen klopt niet. Niet zozeer wettelijk knelt het schoentje, maar bij de gegevensuitwisseling en de controle. Een aannemer kan maar aan zijn wettelijke verplichtingen voldoen op basis van de informatie waar hij toegang toe heeft. Als die onvolledig of onjuist is, kan dat de aannemer moeilijk worden aangerekend.

Dat is geen vrijbrief voor situaties waarbij de aannemer onmogelijk kan voorhouden onwetend te zijn, bijvoorbeeld als hij werken uitbesteedt aan een onderaannemer tegen een bodemprijs. 

Een aannemer beschikt bovendien niet over dezelfde mogelijkheden als een sociaal inspecteur. Hij kan niet allerhande databanken raadplegen of zich toegang verschaffen tot de woonst van de werknemers van zijn onderaannemers om na te gaan of de huisvesting in overeenstemming is met de regelgeving.

Het handhaven van de sociale wetgeving is een kerntaak van de overheid. Die kerntaak privatiseren door aannemers en opdrachtgevers te belasten met het uitvoeren van doorgedreven controles is niet wenselijk. Wettelijke en praktische bezwaren staan in de weg.