Helder kader nodig voor bedrijfsactivisme

Het ijsmerk Ben & Jerry’s spande vorige week een rechtszaak aan tegen zijn moederbedrijf Unilever. Die past in een juridische strijd, die begon toen Ben & Jerry’s zich in 2021 terugtrok uit Gaza. Onder druk van pro-Israëlische consumenten verkocht Unilever de ijsproductie aan een lokale partner.

Nadat Ben & Jerry’s tegen die beslissing naar de rechter was getrokken, volgde een schikking. Unilever beloofde het onafhankelijke bestuur van Ben & Jerry’s te respecteren en maakte 5 miljoen dollar vrij die het ijsbedrijf aan zelfgekozen goede doelen mocht besteden. Ben & Jerry’s beschuldigt Unilever er nu van de schikkingsovereenkomst niet na te leven.

Almaar vaker treden bedrijven zoals Ben & Jerry’s en CEO’s op als politieke actoren. Ze nemen deel aan het publieke debat, vaak als reactie op wat op sociale media verschijnt. Jongere generaties richten zich daar tot bedrijven omdat ze het gevoel hebben dat het reguliere politieke systeem hen niet vertegenwoordigt. De vermenging van het bedrijfsleven en politiek creëert zo een soort surrogaat-representatie.

Is het wel wenselijk dat marktactoren politieke standpunten innemen? Vanuit bedrijfsperspectief bestaat het risico op tegenreacties, zoals de bierreus AB InBev ondervond na de samenwerking van Bud Light met de transinfluencer Dylan Mulvaney. En maatschappelijk gezien? Progressieven prijzen bedrijven die zich uitspreken, terwijl conservatieven zich verzetten tegen 'woke kapitalisme'. Dat debat is vaak ideologisch gekleurd: als de boodschap aanspreekt, wordt bedrijfsactivisme als moreel goed gezien. Als de boodschap niet bevalt, wordt het als moreel verwerpelijk beschouwd.

Het enthousiasme van progressieven voor bedrijfsactivisme kan ook nadelig uitpakken voor hen, vooral nu bedrijven en CEO’s ook vaker conservatieve standpunten innemen. Denk maar aan de steun van Elon Musk, ooit een Democraat, aan de Republikein Donald Trump. Of bedrijven als de landbouwmachinemaker John Deere en de motorenbouwer Harley-Davidson, die zich van progressieve diversiteitsprogramma’s distantiëren. Grote investeerders zoals BlackRock en Vanguard, die bedrijven vroeger aanmoedigden om zich te profileren met ESG-criteria, lijken almaar minder progressieve posities te ondersteunen.

Democratische waarden

Los van de ideologische positie die ze innemen, is er een groter probleem: bedrijven zijn geen democratische instituties en beschikken niet over de verantwoordingsmechanismen die we van overheden verwachten. Hun invloed op het publieke debat en beleid is daarom niet democratisch gecontroleerd. En die invloed is aanzienlijk, zoals bleek bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Ongeacht wat we inhoudelijk van deze uitkomsten vinden, moeten we ons afvragen of het proces waarmee ze tot stand kwamen legitiem was. Er is behoefte aan een helder kader voor wanneer en hoe bedrijven en CEO’s zich mogen uitspreken. Ook in Europa zal de nood daaraan toenemen naarmate de samenleving polariseert. Nu al nemen bedrijven standpunten in, zoals UEFA over lgbtq-rechten en eerder Ryanair over brexit. Hoe verdeelder de samenleving wordt, hoe vaker bedrijven een standpunt zullen innemen.

De discussie moet de ideologische verdeeldheid overstijgen en zich richten op de waarborgen om een gelijk en democratisch debat te beschermen. Dat roept vragen op. Zorgt bedrijfsactivisme voor gelijke politieke invloed voor iedereen? Of geeft het de sterkste economische groepen - rijke consumenten en institutionele investeerders - meer macht? En wat betekent het activisme voor de rechten van werknemers die zich mogelijk distantiëren van de standpunten van hun bedrijf? Het is tijd dat we daar als samenleving over nadenken, zodat we de democratische kernwaarden kunnen beschermen.