Groen monetair beleid kan weg uit de crisis zijn

Enkele socialistische ministers en staatssecretarissen hielden in De Tijd onlangs een pleidooi voor de hervorming van de Europese begrotingsregels. Ze willen de herverdelende logica achter het Europese relanceplan doortrekken naar een permanent Europees investeringsfonds, dat gericht investeert in de ecologische en digitale transities en in sociale projecten.

Dat is onontbeerlijk voor de cohesie van de eurozone, omdat het een antwoord biedt op de groeiende ongelijkheid tussen de lidstaten. Behalve economisch noodzakelijk is het ook een gepast mea culpa voor het menselijk leed door de hardvochtige Europese begrotingspolitiek.

In vergelijking met het standpunt van de Belgische socialisten is de verklaring van de Eurogroep, de vergadering van de ministers van Financiën in de eurozone, veeleer een consensuspositie. Toch blijkt ook uit die korte tekst dat de politieke geesten rijpen. De Eurogroep erkent dat de economische situatie door de coronacrisis en de invasie van Oekraïne precair is. Daardoor kan de afbouw van de overheidssteun slechts in 2023 overwogen worden.

Cruciaal is echter de toevoeging dat we in 2023 naar een gedifferentieerd begrotingsbeleid moeten evolueren. Dat betekent: lidstaten met een hoge schuld moeten hun schuld beginnen te stabiliseren, lidstaten met een lage of middelgrote schuld moeten blijven investeren. De inspanningen van beide groepen komen zo de stabiliteit van het economische geheel ten goede. Langzaam bewegen we weg van een onwerkbare eenheidsworst naar een gedifferentieerd en holistisch begrotingsbeleid. Laat ons de fetisj van de schwarze Null definitief begraven.

Prijsstabiliteit

Budgettair beleid en monetair beleid gaan hand in hand, erkent ook het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie. Dat zegt dat de ECB de prijsstabiliteit moet handhaven, maar ook het algemene economische beleid in de Unie ondersteunt. Het is een onderdeel van haar kernopdracht dat de ECB klimaatbeleid in haar strategische prioriteiten heeft opgenomen. De centrale banken opereren onafhankelijk, maar niet in een vacuüm. Ze kunnen de prijsstabiliteit alleen garanderen als men rekening houdt met maatschappelijke evoluties.

Op korte termijn wordt onze samenleving geconfronteerd met het gevaar van stagflatie. De inflatie scheert hoge toppen door de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, terwijl de ECB de eurozone in een recessie dreigt te storten als ze de rente fors opdrijft. Op de lange termijn worden we geconfronteerd met de klimaatverandering. Als we de klimaattransitie niet versnellen, zullen de gevolgen daarvan samenlevingsmodellen wereldwijd op hun grondvesten doen daveren, en kan prijsstabiliteit definitief iets van het verleden worden.

Een forse renteverhoging brengt de investeringen voor de klimaattransitie in gevaar. Voor de uitdagingen op de korte en de lange termijn lijkt het instrumentarium van de ECB te beperkt. De evolutie van eenheidsworst naar een ge­dif­fe­ren­ti­eer­der monetair beleid kan soelaas bieden.

Bijsturing van de markt

De gewijzigde strategische prioriteiten van de ECB hebben zich vertaald in een actieplan. Voor alle hefbomen van de ECB wordt onderzocht hoe ze de klimaattransitie kunnen ondersteunen. Dat is dringend nodig. Steeds meer onderzoek toont aan dat een groot deel van het geld dat via de obligatieaankopen van de ECB in de economie wordt gepompt naar bedrijven gaat die actief zijn in de fossiele sector.

Die bedrijven zijn doorgaans kapitaalintensieve reuzen, wat de kans vergroot dat ze genieten van de steun. Hernieuwbare energie wordt daarentegen eerder gekenmerkt door een veelheid aan kleinere projecten die niet noodzakelijk handelen in obligaties. Vanuit het oogpunt van de klimaattransitie heeft het opkoopprogramma van de ECB een vertragende werking en ondergraaft het de prijsstabiliteit op lange termijn.

Maar het kan anders. Voor de ECB staan veel opties open. Ze kan de kapitaalvoorwaarden van banken onder haar toezicht aanpassen, zodat leningen voor fossiele projecten een zwaarder financieel risico dragen en meer kapitaal als buffer gereserveerd moet worden. Net zoals bij een noodzakelijke bijsturing van het opkoopprogramma zou het gaan over een noodzakelijke bijsturing van de markt. De echte prijs van de koolstofuitstoot wordt vandaag onvoldoende verrekend in de prijzen.

Ik wil de ECB echter nog verder zien gaan door te differentiëren tussen de rentevoeten voor banken die al dan niet extra fossiele projecten financieren. Dat principe is niet nieuw. Tijdens de coronacrisis hanteerde de ECB verschillende rentevoeten voor banken op basis van hoeveel geld ze uitleenden.

Wegens het belang van de klimaattransitie is het pijnlijk dat de gouverneur van de Nationale Bank van België op Europees niveau een uitermate conservatief standpunt inneemt. Hij staat opvallend geïsoleerd. Het actieplan van de ECB is beloftevol, maar alles staat of valt met de uitwerking. Daarvoor hebben we ambitie nodig. En centraal bankiers die met kennis van de klimaatproblematiek werken aan betere modellen en een beter monetair beleid. Laten we hopen dat de meerderheid van de centraal bankiers in de eurozone die visie heeft.