Gezocht: Amerikaans leiderschap in tijden van pandemie

Donald Trump denkt blijkbaar dat de Covid-19-pandemie reality-tv is. Hij wil graag dat de finale op Pasen wordt uitgezonden en denkt daarbij aan overvolle Amerikaanse kerken die eensgezind het einde vieren van een uitzonderlijke crisis. Er wordt uit volle borst gezongen, mensen omhelzen elkaar weer en de beurzen vinden hun elan terug.

Trump zou dat echt prachtig vinden. Hij wil niet dat de oplossing voor de coronacrisis erger is dan het probleem. Terwijl de wereld in lockdown gaat en strenge maatregelen inzake social distancing worden genomen, is de Amerikaanse beleidsreactie ongecoördineerd en in vele staten niet ernstig.

In tegenstelling tot Frankrijk zijn de Verenigde Staten geen unitaire staat. Het is net als België een federaal land, met vijftig relatief autonome staten die allemaal hun eigen beleid uitstippelen. Californië en Maryland hebben formele ‘shelter in place’-orders (thuisblijven), terwijl Arkansas en Arizona niets doen behalve hun burgers aanmanen voorzichtig te zijn. New York is er veruit het ergst aan toe en krijgt federale steun. Militaire veldhospitalen worden opgezet en het ziekenhuisschip Comfort ligt in de New Yorkse haven om de overvloed aan besmette patiënten op te vangen.

Trump geniet duidelijk van zijn dagelijkse persconferenties, waar hij tekeer gaat tegen al het ‘fake news’ over het ‘Chinese’ virus. Hij toont vooral zijn eigen onwetendheid en incompetentie en laat de communicatie beter over aan medische experts, zoals in België.

Amerikaanse rol

Dat tekort aan ernstig leiderschap is nog opvallender op internationaal niveau. Covid-19 is een mondiale crisis die zich, behalve op Antarctica, op elk continent genadeloos heeft verspreid. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog konden we op zulke momenten in de rest van de wereld rekenen op de macht en de coördinerende rol van de Verenigde Staten. In een wereld zonder centrale regering is het moeilijk gezamenlijke acties op touw te zetten. De MIT-econoom Charles Kindleberger merkte ooit op dat de wereldeconomie veel beter draait als één land de dure rekening van het leiderschap grotendeels voor zich neemt, en op zijn eentje het systeem uit het slop haalt in crisistijden.

Het liberale internationale systeem dat de VS op poten zetten in 1945 - rond het IMF, de Wereldbank, de GATT en de NAVO - legde de fundamenten voor 75 jaar politieke stabiliteit en economische welvaart. Toen dat systeem wankelde tijdens de financiële crisis van 2008, speelden de VS hun leiderschapsrol met glans. De Amerikaanse bail-outs hielpen ook Europese banken, en de Federal Reserve verstrekte dollarkredieten in Azië, Europa en Latijns-Amerika. Bush en Obama organiseerden een gezamenlijke budgettaire oplossing via de G20 en verzetten zich stevig tegen een nieuw wereldwijd protectionisme. Na zes maanden was het ergste van de crisis voorbij en kon het herstel beginnen.

'Wuhanvirus'

Zoals we al langer wisten, toont Trump weinig interesse voor die rol. Hij ziet zich eerder als een transactionele president die deals wil afsluiten voor Amerika. Het is geen toeval dat hij het Duitse farmaceutische bedrijf CureVac benaderde om de VS te verzekeren van de exclusieve rechten op een potentieel coronavaccin. Van trans-Atlantische solidariteit was weinig sprake. Hij zou de NAVO-bondgenoten ongetwijfeld veel geld hebben laten betalen om een dergelijk geneesmiddel te gebruiken bij hun bevolking. Tot dusver vond nog maar één virtuele meeting van de G7 plaats, en de groep van zeven rijkste industrielanden raakte het zelfs niet eens over een gezamenlijke persverklaring. Mike Pompeo, Trumps minister van Buitenlandse Zaken, stond erop dat men daarin zou verwijzen naar het ‘Wuhanvirus.’

Terwijl in de Europese Unie de solidariteit met Italië en Spanje ook maar traag op gang komt en de harde tegenstellingen tussen Noord en Zuid opnieuw de kop opsteken, is de volledige afwezigheid van de VS meer dan zorgwekkend. Het waren Chinese en Russische vliegtuigen die landden in Rome met dokters en medisch materiaal om de Italiaanse bevolking te ondersteunen. Dat zullen de Italianen niet snel vergeten. Ook de Servische president Vučić had het over zijn ‘broer’ Xi Jinping en was vernietigend over het totale gebrek aan Europese en westerse solidariteit.

De geopolitieke gevolgen van deze ­coronacrisis kunnen heel zwaar zijn voor het Westen. Veel landen keren zich inwaarts, het protectionisme en het anti-immigratiegevoel vieren hoogtij. Landen zijn er zich opnieuw van bewust dat hun afhankelijkheid van de wereldeconomie hen kwetsbaar maakt en meer een bedreiging dan een opportuniteit vormt. Trump heeft die tendens zelf in gang gezet in 2016. Covid-19 kan weleens de dood van de liberale internationale orde betekenen, die van Amerika een supermacht gemaakt heeft. Zelfs president Joe Biden zal dat tij niet zomaar keren.