Gemengd kiesstelsel geknipt vaccin voor sputterende democratie

De nieuwe Vivaldi-regering wil werk maken van politieke vernieuwing, inclusief een eventuele hervorming van het kiesstelsel. De daarover opgelaten ballonnetjes verschillen evenwel sterk. Joachim Coens (CD&V) lanceerde het idee van kleinere kieskringen, zijn partijgenoot Koen Geens had het over vijf stemmen per kiezer en Bart De Wever (N-VA) toonde zich een voorstander van het Angelsaksische kiessysteem.

Ook buiten de politiek groeit de roep om politieke vernieuwing. De Paviagroep deed jaren geleden al een voorstel voor een federale kieskring en onlangs lanceerde Christophe Convent in De Tijd een interessant voorstel waarin een functioneel tweekamerstelsel met een strikte afbakening tussen de bevoegdheden van Kamer en Senaat de synthese maakt van de voordelen van het evenredigheidsstelsel en van het meerderheidsstelsel.

Wij gingen met al die input aan de slag en werkten een voorstel tot hervorming van het kiesstelsel uit.

Allereerst is het belangrijk aan te geven waarom zo’n hervorming nodig is. De kern van het probleem is dat ons kiesstelsel kampt met een structureel democratisch deficit. Vlaamse kiezers kunnen niet voor (of ‘tegen’) Waalse partijen stemmen en vice versa. Daardoor is het voor de bevolking onmogelijk de helft van de regering electoraal te belonen of af te straffen. Een politicus heeft dan ook geen enkele incentive om zijn beleid uit te gaan leggen aan de andere kant van de taalgrens. Gezond voor een democratie is dat niet.

Elegante oplossing

Een gemengd kiesstelsel biedt een oplossing om dat democratische tekort weg te werken en de stap te zetten naar een volwassen Belgisch federalisme. In zo’n stelsel heeft iedere kiezer twee stemmen: een lokale en een federale. Met de lokale stem worden 90 Kamerzetels verkozen, de federale stem verdeelt de 60 overige zitjes. Die lokale stem wordt uitgebracht in kleine kieskringen, waarvoor de huidige provinciedistricten kunnen worden gebruikt. Dat zou 14 lokale kieskringen creëren in Vlaanderen, zodat per kieskring gemiddeld vier zetels te verdelen zouden zijn. Die vier zetels worden veroverd door de vier kandidaten die simpelweg de meeste stemmen behalen. De lijststem wordt afgeschaft, wat de macht van de partijvoorzitter fors terugdringt.

Zo’n lokale stem in kleinere kieskringen biedt een sterke lokale verankering van het kiesstelsel. Dat heeft het voordeel dat de politiek letterlijk dichter bij de burger komt. Het kadert ook perfect in de geest van het regeerakkoord van de Vivaldi-regering waarin men sterke lokale bestuurders meer wil betrekken bij het parlement. Studies wijzen uit dat de mensen het meeste vertrouwen hebben in hun lokale politici. Daarom is het nog zo gek niet te geloven dat zo’n hervorming die vertrekt van onderuit tot een hernieuwd vertrouwen in de politiek kan leiden.

De overige 60 Kamerzetels worden verdeeld door de federale stem. Die wordt uitgebracht in één grote federale kieskring over heel het grondgebied. Over de federale kieskring is al veel geschreven, maar voor- en tegenstanders zijn het er wel over eens dat die een oplossing biedt voor het structurele democratische tekort waarmee ons kiesstelsel kampt.

In ons voorstel worden geen zetels voorbehouden aan de Nederlandstalige of Franstalige taalgroep. Het is precies de bedoeling dat de Belgische burgers over de taalgrenzen heen stemmen. Zo'n vergrendeling zou daarenboven een nieuw democratisch tekort creëren, aangezien een Vlaming of Waal zijn Kamerzetel dan moet afstaan aan een collega aan de andere kant van de taalgrens met minder stemmen.

Weg particratie

Dit systeem combineert dus een schaalverkleining met een schaalvergroting van de kieskringen. Het verenigt, net zoals het voorstel van Convent, de werkbaarheid van een meerderheidsstelsel (bij de lokale stem) met de proportionaliteit van het evenredigheidsstelsel (bij de federale stem). Daarnaast doorbreekt het de particratie door de afschaffing van de lijststem en het systeem van opvolgers.

Ten slotte menen we dat ons voorstel leidt tot een vlottere federale regeringsvorming, omdat het argument van de Vlaamse of Waalse minderheid dan geen steek meer houdt. Vlaamse partijen kunnen net zo goed Waalse kiezers vertegenwoordigen en omgekeerd. Bovendien leidt het meerderheidsstelsel bij de lokale stem ertoe dat in globo minder partijen zetelen in het parlement. En hoe minder mensen in de keuken, hoe sneller de cake gebakken is.

Critici zullen ons verwijten dat zo’n gemengd stelsel te complex is. Het Duitse systeem bewijst echter dat zo’n systeem perfect gangbaar is. Bovendien vangen we vier vliegen in één klap: het democratische deficit wordt verminderd, het wantrouwen in de politiek aangepakt, de particratie teruggedrongen en de regeringsvorming vergemakkelijkt.

De ministers Annelies Verlinden (CD&V) en David Clarinval (MR) zijn verantwoordelijk om die zaken aan te pakken. Misschien kan dit voorstel hen inspireren.

Quinten Jacobs, Brecht Plessers en Vincent-Jan Stulens

Masterstudenten rechten aan de KU Leuven