Geen toestemming is geen seks - ook als iedereen dronken is

De correctionele rechtbank van Leuven heeft een student gynaecologie schuldig bevonden aan de verkrachting van een medestudente. Hij krijgt opschorting van de uitspraak toegekend. De rechtbank stelt duidelijk dat er geen toestemming was voor seks, maar kiest ervoor geen straf op te leggen, met het oog op de maatschappelijke re-integratie van de beklaagde, die jong is, geen strafblad heeft en professioneel als geëngageerd en getalenteerd wordt omschreven. Ondertussen kondigt het Openbaar Ministerie aan hoger beroep aan te tekenen.

De beslissing roept vragen op. Niet omdat opschorting per definitie verkeerd is, maar omdat ze hier wringt. De feiten zijn ernstig, en de motivering is opvallend beperkt. Slachtoffers van seksueel geweld hebben nood aan duidelijkheid over hoe justitie oordeelt. Hier ontbreekt die helderheid.

Een opschorting kan een verantwoorde keuze zijn, ook bij zwaardere feiten, maar dan moet die gedragen zijn door een grondige motivering. Zeker bij verkrachting. Slachtoffers hebben recht op uitleg, en ook de samenleving verdient transparantie. In dit vonnis blijft de motivering beperkt tot enkele zinnen over leeftijd, blanco strafblad en positieve karaktereigenschappen. Misschien was de toelichting in de rechtbank uitgebreider, maar in het vonnis lezen we dat niet. Dat maakt de keuze voor de gunstmaatregel moeilijk te begrijpen.

Het vonnis geeft wel uitgebreid de verklaring van de beklaagde weer. Dat is logisch: het slachtoffer herinnert zich niets van de feiten. Maar als slechts één versie beschikbaar is, en die komt van de dader, dan is voorzichtigheid geboden. In deze zaak lijkt de rechtbank die grens te bewaken: zelfs op basis van de eigen verklaring van de beklaagde stelt ze duidelijk dat geen sprake was van toestemming. Dat is een belangrijk signaal.

Zelfs als het slachtoffer hem kuste. Zelfs als ze vroeg om bij hem te blijven slapen. Zelfs als ze vrijwillig meeging naar zijn kot. De rechtbank stelt helder: dat is géén toestemming. Niet als iemand herhaaldelijk ten val komt, haar evenwicht verliest en fysiek en cognitief niet meer in staat is keuzes te maken. Dat die grens zo duidelijk wordt getrokken is van grote waarde - voor dit slachtoffer, én voor anderen die in gelijkaardige omstandigheden twijfelen of hun verhaal wel ernstig genomen zal worden.

Tegelijk blijft de opschorting hangen als een ongemakkelijk slot. Door het gebrek aan motivering ontstaat de indruk dat de context - dronkenschap, een studentenavond, het feit dat 'beiden gedronken hadden' - verzachtend meeweegt. Misschien was dat niet de bedoeling van de rechtbank, maar het is de boodschap die onderhuids blijft kleven.

Signaal moet helder zijn

Wie zo dronken is dat ze niet op haar benen kan staan, kan geen vrije en bewuste toestemming geven voor seks. Dat is geen detail of interpretatie. Dat is een juridische en menselijke basislijn.

Dat betekent níét dat elke student die seks heeft na een avondje uit zich zorgen moet maken. Wederzijdse dronkenschap leidt soms tot seks waar beide partijen later spijt van hebben - dat is iets anders dan grensoverschrijding. Spijt achteraf is geen verkrachting. Niet elke onenightstand waar je je slecht bij voelt, is een misdrijf. Maar in deze zaak was de grens duidelijk.

Toch leeft maatschappelijk nog vaak het gevoel dat zulke situaties flou zijn. Alsof dronkenschap het oordeel vertroebelt. En nee, de minst dronken persoon is niet automatisch schuldig aan verkrachting. In sommige gevallen is er oprecht ruimte voor vergissingen. Maar dat mag nooit een excuus worden om misbruik van overmacht te relativeren. In deze zaak was het geen misverstand. Dit was verkrachting. En hoewel de rechtbank dat erkent, laat de beslissing om geen straf op te leggen dat onvoldoende voelen.

Een straf heeft een functie. Ze mag proportioneel zijn. Ze mag rekening houden met de persoon van de dader, zelfs herstelgericht zijn. Maar ze mag niet verworden tot symboliek. Ze moet betekenis dragen. Ze moet zichtbaar maken wat fout is gegaan. Ze moet erkenning geven aan de maatschappelijke ontwrichting die zulke feiten veroorzaken, alsook aan de persoonlijke ontwrichting van het slachtoffer. Precies daarom is het zo belangrijk te weten waarom de rechter tot een bepaalde straftoemeting komt. Niet om de strengheid te verhogen, maar om te tonen waarvoor justitie staat. Ook naar de daders moet het signaal helder zijn: seks zonder toestemming, in een context van overmacht of onmacht, is grensoverschrijdend.

Tegelijk is het essentieel dat elke strafzaak op maat van de individuele dader wordt onderzocht. Niet elke dader is een monster, niet elke straf moet vernietigend zijn. Maar ook op dat vlak mogen we niet doorslaan in relativering. En dat is nu precies het gevoel dat blijft hangen bij een beslissing tot opschorting - de grootste gunst die een strafrechter kan toekennen - als niet wordt uitgelegd waarom die hier gepast is.

Laten we in de heisa na het vonnis wel waken over de toon waarmee we als samenleving oordelen. We mogen ons uitspreken, scherp zelfs, maar we moeten ook oppassen dat we niet boven de stem van het individuele slachtoffer gaan staan. Wat zij nodig heeft, telt. En dat is soms iets anders dan wat wij, zonder kennis van het concrete dossier en zonder haar persoonlijke beleving mee te dragen, in haar plaats zouden willen.

Ik weet dat geen enkele strafuitspraak perfect kan zijn. Dat niet elk slachtoffer op zware straffen uit is. Dat niet elke dader een roofdier is. Maar net daarom is goede motivering zo belangrijk. Niet om te straffen om te straffen, maar om te tonen waarvoor justitie staat. Hier mist die stem van het recht wat volume.