Europa’s energiewapen is een snellere energietransitie

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz schortte na de Russische démarches van de voorbije dagen de certificatieprocedure van de gaspijpleiding Nord Stream 2 op. Komt van uitstel dit keer afstel voor het controversiële project?

Nord Stream 2 (NS2) is al sinds zijn aankondiging in 2015 de Europese energieveiligheid een doorn in het oog. Het project zou de dominantie van Gazprom op de Europese energiemarkten enkel verder bestendigen. Iets waar, zo is nu wel duidelijk, zeker geen nood meer aan is. Het zou er namelijk voor zorgen dat de Russische gasexport minder afhankelijk zou worden van andere transitroutes naar Europa, zoals het Oekraïense transportnetwerk.

Op die manier zou Poetin eindelijk komaf kunnen maken met de ‘weerspannige’ Oekraïners en hun centrale rol in de transit van Russisch gas naar de lucratieve Europese afzetmarkten. Andere Oost-Europese transitlanden zoals Polen en Slovakije zou een belangrijke verzekeringspolis tegen Russische inmengingsdrift kunnen worden ontnomen. Kortom, Rusland zou over nog een extra wapen in zijn geopolitieke arsenaal beschikken om het Europese continent uit elkaar te spelen.

Om deze redenen zijn vele Oost-Europese lidstaten van de Europese Unie en Oekraïne altijd rabiate tegenstanders van Nord Stream 2 geweest, net als de Verenigde Staten. In 2019 en 2021 vaardigde de VS zelfs sancties uit tegen verzekeraars en bouwbedrijven die betrokken zijn bij het project. Ook de Europese Commissie probeerde via een selectieve en strategische toepassing van de Europese interne marktregelgeving meermaals Nord Stream 2 een halt toe te roepen.

Doodsteek

Andere Europese landen zoals Duitsland, Oostenrijk en België waren lang voorstander van de nieuwe pijpleiding, omdat het ‘slechts’ een commercieel project zou zijn. Is Ruslands flagrante schending van het internationaal recht de voorbije dagen nu genoeg om ook deze landen te bekeren, en Nord Stream 2 de finale doodsteek toe te dienen?

Het omgekeerde - de huidige situatie in Oekraïne en de gascrisis zien als een indicatie dat Nord Stream 2 nodig is om de energievoorziening op het Europese continent veilig te stellen - zou uitermate absurd zijn. De EU en haar lidstaten hebben reeds veel te lang getalmd met het afbouwen van hun importafhankelijkheid van Rusland.

Na Russische gasonderbrekingen in 2006 en 2009 en de annexatie van de Krim in 2014, zijn vanuit de EU wel maatregelen getroffen om lidstaten beter bestand te maken tegen nieuwe Russische grillen. De Europese afhankelijkheid van Russisch gas is in die periode echter niet fundamenteel afgenomen. Integendeel, tijdens de laatste gascrisis in 2009 bedroeg ze nog 30% maar ze is intussen opgelopen tot om en bij de 40%. Het blijft moeilijk dweilen als de gaskraan gewoon open blijft staan.

Akelige spreidstand

Nu zullen nieuwe sancties de EU in een akelige spreidstand brengen. De Russische staatskas is de voorbije maanden rijkelijk gespijsd door de aanhoudend hoge prijzen voor olie en gas. Poetin heeft met andere woorden wel wat budgettaire ruimte om tegenmaatregelen te treffen. Als de recente geschiedenis een indicatie mag zijn, dan is er weinig fantasie nodig om je in te beelden hoe die tegenmaatregelen er kunnen uitzien. Dat mag tot slechts één conclusie leiden: Russisch gas is niét de wissel op de toekomst, niet als overgangsbrandstof in de energietransitie, noch als iets anders.

Evenmin is dat het geval voor andere bronnen van geïmporteerd gas. Afhankelijkheid door afhankelijkheid vervangen is lang één van de ijkpunten van het Europese energiebeleid geweest. Om haar gasimport te diversifiëren, investeerde de Europese Unie bijvoorbeeld meer dan een miljard euro in een set pijpleidingen van Azerbeidzjan naar Europa via Turkije. Het is zeer de vraag hoe bevorderlijk dat is geweest voor de bevoorradingszekerheid. Zou Erdogan ervoor terugschrikken om de transit door zijn land te gebruiken in een geopolitiek steekspel met de EU? De vraag stellen, is ze beantwoorden.

Wil de Europese Unie werkelijk strategische autonomie - geen chantage meer door autoritaire regimes die energiebevoorrading vooral als legitiem drukkingsmiddel in de Europese geopolitiek beschouwen -  dan is de enige redelijke optie om versneld werk te maken van de duurzame energietransitie en het verbeteren van de energie-efficiëntie. Dat is Europa’s ‘energiewapen’. De afhankelijkheid van geïmporteerd aardgas niet langer diversifiëren, maar ze fundamenteel afbouwen, door vol in te zetten op energie-efficiëntie, energiebesparingen en hernieuwbare energie. Geen pleisters meer op een etterende wonde.