En als Vlaanderen eens wat meer instond voor de begrotingsinspanning en Wallonië meer voor de klimaatinspanning?

Elk land is een optelsom van verschillen, maar in weinig andere landen spelen die verschillen zo’n grote rol bij de regeringsvorming als in België. Toch als het over de financiële verschillen gaat. De budgettaire situatie van Franstalig België en Brussel oogt veel minder rooskleurig dan die van Vlaanderen. En hoewel het aandeel van de deelstaten in het nationale tekort 10 procent bedraagt tegen 2029, is de Vlaamse begroting in dat jaar al in evenwicht.

Dat zal de komende regeringsonderhandelingen zeker kleuren. Maar niets is zwart-wit. Als we het Vlaamse budget opsplitsen in gewestelijke en gemeenschapsbevoegdheden wordt het contrast al minder scherp. Als we bovendien naar het milieuplaatje kijken, keert de situatie zelfs om: Vlaanderen zit in de hoek waar de klappen vallen als het gaat over CO₂ en andere vervuilende stoffen zoals stikstof en PFAS.

In zo’n onevenwichtige situatie kan je twee dingen doen: je blindstaren op de verschillen, of een bredere win-winoplossing zoeken. Niemand kan in de toekomst kijken, maar we evolueren zo goed als zeker naar een economisch model waarbij de groene transitie op zijn minst even belangrijk wordt als economische stabiliteit. In zo’n context biedt het Belgische speelveld een unieke kans.

Geen uitzondering

De houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de klimaatuitdaging vertonen namelijk veel gelijkenissen. Het zijn twee domeinen waarvoor de Europese Unie bindende doelstellingen heeft vastgelegd, zowel in het onlangs goedgekeurde begrotingskader als in het Fit for 55-pakket. Dat laatste eist van België dat het zijn uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 47 procent vermindert. In beide gevallen maakt de Europese Unie geen uitzondering voor onze complexe federale structuur en houdt ze alleen rekening met de resultaten van het land als geheel.

Dat zou niet eens zo’n probleem zijn, mochten de gewesten en gemeenschappen niet broodnodig zijn om die doelstellingen te bereiken. Ze zijn goed voor meer dan 30 procent van de totale overheidsuitgaven en beschikken over een groot deel van de milieuhefbomen. Bovendien kan de federale overheid geen maatregelen opleggen aan de gefedereerde entiteiten. Met andere woorden: als één gewest zijn Europese verplichtingen niet nakomt, kan het hele land gestraft worden.

Toch hebben we in ons land noch voor de begroting, noch voor het klimaat een lastenverdeling afgesproken. Daar bestaan nochtans instrumenten voor.

Dode letter

Een samenwerkingsakkoord dat in het kielzog van Europese hervormingen in 2013 werd goedgekeurd voorziet dat de federale staat en de deelstaten trajecten overeenkomen om te voldoen aan het Europese begrotingskader. Het bevat zelfs een correctiemechanisme voor het geval een van de partijen zijn verbintenissen niet nakomt. Omdat nooit een compromis is gevonden over de te bereiken doelstellingen, is dat akkoord evenwel dode letter gebleven.

In 2018 werd dan weer een akkoord bereikt tussen de regeringen van dit land om de klimaatdoelstellingen voor de periode 2013-2020 te delen, maar voor de periode erna ontbreken vastgelegde trajecten.

Terwijl Europa ons land om zowel budgettaire als milieuredenen kan bestraffen, blijft samenwerking dus zo goed als afwezig. Een Belgisch budget-klimaatakkoord kan een oplossing zijn.

Zo’n akkoord zou de gewesten en gemeenschappen aansprakelijk maken voor hun eigen beleid door duidelijke afspraken maar ook sancties bij niet-naleving vast te leggen. En, misschien nog belangrijker, het uitzetten van dergelijke krijtlijnen kan de deelstaten net motiveren samen te werken. Omdat de sterkte van elke regio de zwakte van de andere is, kunnen ze elkaar helpen om op koers te blijven. Om een vlotter traject naar koolstofneutraliteit te garanderen kan Vlaanderen CO2-quota kopen van Wallonië en Brussel. Die kunnen op die manier hun ecologische troeven uitspelen om hun budgettaire situatie te verbeteren.

De uitdagingen waarvoor ons land staat, zijn complex. Klimaatverandering zal ons dwingen om onze economie heruit te vinden, terwijl een vergrijzende bevolking de druk op onze overheidsfinanciën zal verhogen. Vlaanderen is een van de rijkste regio's van Europa, terwijl Wallonië en Brussel verder staan in het verminderen van hun uitstoot van broeikasgassen. Niets doen is niet alleen onszelf blootstellen aan Europese sancties, maar ook het risico lopen dat we de boot van een koolstofarme economie missen. Hoog tijd om te roeien met de riemen die we hebben dus, en vooral, om het tempo af te stemmen op elkaars sterktes.