Dreigt polarisatie zoals in de VS ook Europa te verlammen?

Er bestaan twee soorten polarisatie. Ideologische polarisatie gaat over verschillen in meningen over beleidskwesties, zoals de discussies in de VS over transgenderrechten en klimaatverandering. Affectieve polarisatie gaat over emoties: het verschil in sympathie voor de eigen partij tegenover de afkeer van de andere partij. In de VS leidt dat tot een grote emotionele afstand tussen Republikeinen en Democraten. Ze wantrouwen elkaar en verafschuwen de andere partij almaar meer.

Die affectieve polarisatie maakt de verdeeldheid in de Amerikaanse samenleving schrijnend. De emotionele kloof is zo groot geworden dat ze het politieke debat volledig domineert. Compromissen en nuance verdwijnen, persoonlijke aanvallen komen centraal te staan en voor veel Amerikanen is het ondenkbaar geworden een relatie te beginnen met iemand die op de andere partij stemt. Politieke tegenstellingen slaan daardoor ook in het dagelijks leven diepe wonden.

Moeten we ook in Europa zo'n affectieve polarisatie vrezen?

De situatie in de VS is deels uniek. De gepolariseerde Amerikaanse media fungeren als echokamers voor specifieke politieke groepen. De verschillen tussen het nieuwsoverzicht van Fox News en dat van CNN springen meteen in het oog. Via onlinenieuws en sociale media consumeren mensen almaar vaker informatie die hun eigen opvattingen bevestigt, wat de afkeer van andere meningen kan versterken.

Hoewel de nieuwsorganisaties in Europa soms ook tekenen van segmentatie vertonen, hebben ze doorgaans geen uitgesproken politieke kleur en zijn ze onafhankelijk van de politiek. Onze minder gepolariseerde media helpen daardoor affectieve polarisatie te temperen.

In de VS zien we ook een partijgebonden opdeling, waardoor politieke standpunten sterk overlappen met iemands partijvoorkeur. Bijna alle conservatieven zijn nu Republikein, terwijl progressieven op de Democraten stemmen. Dat was vroeger niet het geval.

Daarnaast is er een sterke sociale opdeling, waarbij iemands partijvoorkeur in toenemende mate ook samenvalt met sociale breuklijnen en demografische kenmerken zoals etniciteit, religie, opleidingsniveau of zelfs woonplaats. De meeste stedelijke gebieden zijn Democratisch en progressief, terwijl landelijke regio's overwegend conservatief en Republikeins zijn. Daardoor zegt je partijvoorkeur niet alleen iets over je politieke standpunten, maar ook over wie je bent als mens.

Sociale opdelingen, gecombineerd met affectieve polarisatie, leiden bovendien tot een toenemende geografische opdeling: mensen met bepaalde politieke voorkeuren verhuizen vaker naar gebieden waar ‘hun groep’ al de meerderheid vormt. Zo raken de VS almaar meer opgesplitst in twee parallelle samenlevingen.

Gent versus Ninove

Dergelijke opdelingen zien we ook in Europa en België. Stedelijke regio's zoals Gent zijn doorgaans progressiever, terwijl kleinere steden en gemeenten zoals Ninove vaker een conservatiever profiel hebben. In steden als Gent heerst een sfeer waarin progressieve ideeën de norm zijn en waar conservatieve stemmen zich sneller buitengesloten kunnen voelen. In Ninove, waar extreemrechts veel aanhang heeft, kan de dominante conservatieve stem ertoe leiden dat progressievere kiezers willen verhuizen.

Die geografische verschillen kunnen mee een voedingsbodem worden voor affectieve polarisatie. Ze vergroten het wij-zij-denken en verminderen de bereidheid om met de andere kant in dialoog te gaan. Precies dat mechanisme heeft in de VS de affectieve polarisatie doen escaleren. En hoewel hier geenszins dezelfde mate van vijandigheid als in de VS heerst, bestaat ook in België een emotionele kloof tussen politieke groepen, zoals de gebeurtenissen in Gent hebben aangetoond.

Meerpartijenstelsel

Waarom ontaarden politieke tegenstellingen bij ons niet tot openlijke vijandigheden? Het goede nieuws is dat Europa, en zeker een land als België, naast minder gepolariseerde media nog een belangrijke buffer heeft: het meerpartijenstelsel. In tegenstelling tot de VS, waar de politieke keuze beperkt is tot twee kampen, biedt het Europese politieke landschap ruimte voor meer diversiteit. Daardoor voelen mensen met verschillende opvattingen zich beter vertegenwoordigd en worden ze politiek en sociaal niet zomaar in twee tegengestelde groepen opgedeeld.

Hoewel de sociopolitieke situatie in de VS zeer uitzonderlijk is, moeten ook wij waakzaam blijven. Als er iets van te leren valt, is het dat het behoud van een divers politiek landschap en een constructieve dialoog tussen verschillende groepen essentieel is. Alleen zo kunnen we voorkomen dat affectieve polarisatie ook hier de samenleving verlamt.