TikTok-boemerang

Weinigen hadden voorspeld dat Amerikaanse gebruikers in de aanloop naar de TikTok-ban massaal hun toevlucht zouden nemen tot de Chinese app RedNote (Xiaohongshu). Die werd vorige week in amper twee dagen toch de meest gedownloade app in de VS, met 700.000 gebruikers - de meesten van hen ‘TikTok-vluchtelingen’.

De reden voor het TikTok-verbod was databescherming. De massale overstap naar andere Chinese apps baart daarom alleen maar meer zorgen. In tegenstelling tot TikTok - dat niet actief is in China en niet onderworpen is aan de Chinese wet - is RedNote een binnenlandse Chinese app die gebonden is aan strikte Chinese regelgeving. En terwijl TikTok zegt dat het Amerikaanse gebruikersgegevens uitsluitend opslaat in de VS, slaat RedNote zijn gegevens volledig op in China.

China heeft de afgelopen jaren een reeks wetten voor gegevensbescherming ingevoerd die ogenschijnlijk bedoeld waren om gebruikersgegevens te beschermen. Maar die wetten zijn vooral gericht op bedrijven. De overheid krijgt veel minder beperkingen opgelegd. Chinese overheidsinstanties hebben dus een grote vrijheid om gebruikersgegevens op te vragen en in te kijken.

De Amerikaanse autoriteiten maken zich niet alleen zorgen over de privacy, ze vrezen ook dat TikTok kan worden gebruikt om de publieke opinie te beïnvloeden. Maar de algoritmen van TikTok worden nauwlettend in de gaten gehouden door Oracle (de belangrijkste cloudcomputingprovider voor de Amerikaanse activiteiten van TikTok, red.), wat deel uitmaakt van een deal om de bezorgdheid over de veiligheid weg te nemen. De algoritmen van RedNote daarentegen staan onder streng toezicht van de Chinese overheid en de app is onderworpen aan de strenge Chinese eisen voor contentmoderatie, wat de TikTok-vluchtelingen die nu naar het platform trekken nog meer kan beïnvloeden.

Great Firewall

Je kan je moeilijk inbeelden dat RedNote ontsnapt een onderzoek zoals dat naar TikTok. Nu het Amerikaanse Hooggerechtshof de TikTok-wet heeft bekrachtigd, heeft de president ook de bevoegdheid RedNote aan te duiden als een bedreiging voor de nationale veiligheid. Maar zoiets kan snel afglijden naar een spelletje Whac-A-Mole: als gebruikers van het ene Chinese platform naar het andere blijven overstappen, verzeilen de regelgevers in een eindeloze cyclus van het verbieden van apps.

Naarmate de lijst met verboden apps groeit, lopen de VS ook het risico hun eigen Chinese Muur - de ‘Great Firewall’ - te bouwen: een afspiegeling van de censuurstrategie die China al zo lang toepast. Zelfs als Chinese apps uit Amerikaanse appstores worden verwijderd, kunnen technisch onderlegde gebruikers dergelijke beperkingen gemakkelijk omzeilen met VPN, net zoals Chinese gebruikers doen om toegang te krijgen tot buitenlandse platforms. De Amerikaanse overheid loopt binnenkort dus tegen de grenzen aan van haar mogelijkheden om Chinese apps te verbieden.

Bovendien dreigt elke nieuwe beperking het verzet aan te wakkeren, waardoor nog meer gebruikers naar door China gecontroleerde platforms trekken. Onbedoeld kan die strategie de nationale veiligheid dus net meer in gevaar brengen.

Het TikTok-verbod plaatst de VS bijgevolg in een bijna onhoudbare positie, wat mee kan verklaren waarom de nieuwe president Donald Trump TikTok wil ontzien - hoewel net hij met het verbod op de proppen kwam tijdens zijn eerste termijn.

Troef voor China

Maar ook het terugdraaien van het verbod brengt risico's met zich mee. Wetgeving die het Congres heeft goedgekeurd kan niet zomaar worden ingetrokken met een presidentieel decreet. In theorie kan Trump opdragen het verbod niet te handhaven, maar dat zou verstrekkende gevolgen hebben, ook al omdat het eens te meer vragen oproept over de toewijding aan de rechtsstaat - opnieuw iets waarvan de VS China al lang van beschuldigen.

Een alternatief is dat TikTok de Amerikaanse activiteiten afstoot. Dat is evenwel afhankelijk van één kritieke factor: dat China ermee instemt. In 2020 voerde China beperkingen in op de export van technologieën zoals algoritmen, en dat vormt de kern van de activiteiten van TikTok. Daardoor heeft de Chinese overheid een vetorecht over elke mogelijke deal.

Het TikTok-dilemma is een stevige troef voor de Chinese leiders in de onderhandelingen met Trump, die hogere invoertarieven op Chinese goederen heeft beloofd. Het verrast dan ook niet dat hij zich enkele uren voordat het Hooggerechtshof zich over het verbod zou uitspreken tot de Chinese president Xi Jinping wendde voor hulp.

Tegelijk kreeg China door de TikTok-saga nog een strategisch geschenk. De vriendschappelijke interactie tussen TikTok-vluchtelingen en Chinese gebruikers op RedNote heeft een ongekende mogelijkheid voor culturele uitwisseling gecreëerd. Al meer dan 20 jaar probeert China op agressieve wijze zijn cultuur te promoten en zijn invloed in de VS uit te breiden. Ondanks advertenties op Times Square en Confucius Instituten op Amerikaanse universiteiten hebben al die inspanningen nauwelijks iets opgeleverd. Wat RedNote in enkele dagen heeft bereikt, lijkt de gezamenlijke impact van al die initiatieven te overschaduwen.

Zoals ik in mijn boek ‘High Wire’ uitleg, resulteert gecentraliseerde besluitvorming vaak in fragiele regelgevende resultaten. De TikTok-saga toont aan dat een te grote machtsconcentratie van de Amerikaanse president bij het uitstippelen van het buitenlandse beleid - met name tegenover China - tot soortgelijke resultaten kan leiden. Nu Trump tijdens zijn tweede termijn naar verwachting de uitvoerende macht zal consolideren, zich zal omringen met getrouwen en met minder institutionele beperkingen zal werken, wordt die trend waarschijnlijk alleen maar sterker. Met enorme onbedoelde gevolgen.

© Project Syndicate, 2025.