Burgers kunnen financiële instellingen duurzamer maken

President Joe Biden wil met zijn investeringsplan van 2.000 miljard dollar een investeringsrevolutie ontketenen in de VS. Een groot deel is bedoeld om de uitstoot van broeikasgassen te beperken en een nettonulemissie in 2050 te bereiken. Het gaat onder meer over subsidies voor de aanschaf van elektrische wagens, investeringen in extra laadpalen, bussen en trams, spoorwegen, propere energie, betere energienetwerken, klimaatneutrale en betaalbare woningen, wegen en bruggen. Daarnaast is er ook geld voor het internet en de scholen en vooral voor de zorg. Er komt in de VS een groene en sociale investeringstsunami aangerold.

Ook in Europa kunnen we een miniversie verwachten, met 750 miljard investeringen vanuit de EU en daarbovenop extra inspanningen van de lidstaten die klimaatplannen ontwikkelen en transitiefondsen optuigen, het ene al wat ambitieuzer dan de andere. Ook andere grote economische blokken, zoals China, schakelen enkele versnellingen hoger. Die overheidsinvesteringen worden gefinancierd met schulden. Ze worden deels terugbetaald door een hogere groei, deels door hogere milieu- en vennootschapsbelastingen. In Europa betekent dat onder meer een CO₂-douaneheffing aan de Europese buitengrens. Maar de overheid verwacht dat de private sector ook participeert.

Verrassend genoeg stuurt ook de tanker van de financiële markten langzaamaan de koers bij. Larry Fink, de CEO van BlackRock (de grootste vermogensbeheerder ter wereld), is in zijn brief aan de klanten uitzonderlijk duidelijk. Fink stelt dat BlackRock de doelstelling van een nettonulemissie van broeikasgassen tegen 2050 onderschrijft, dat de fondsenreus van de bedrijven waarin hij investeert een businessplan vraagt in lijn met de doelstelling om de opwarming te beperken tot minder dan 2°C, dat hij bereid is daarvoor zijn stemgedrag op de algemene vergadering te gebruiken, en dat tegendraadse bedrijven op de verkooplijst dreigen te belanden.

Lippendienst

Dat was voor heel wat bedrijven een behoorlijk pijnlijke wake-upcall. Ze waren het gewoon ter verfraaiing van de reputatie lippendienst te leveren aan het goede doel en voor de rest te blijven focussen op winstmaximalisatie. Dat cynische greenwashinggedrag lijkt op zijn eind te lopen. Zogenaamde ESG-fondsen, die alleen investeren in bedrijven die voldoen aan standaarden voor milieu-impact, sociaal engagement en deugdelijk bestuur, zagen het jongste jaar honderden miljarden binnenstromen, en dat was nog maar het begin. De komende investeringstsunami zal die investeringen financieel rendabeler maken dan investeringen in de oude koolstofeconomie. De financiële markten lijken zich dus al aan te passen aan die paradigmashift.

Maar in Europa spelen de banken en verzekeraars een veel belangrijkere rol bij het financieren van investeringen dan in de VS. Daarom is het in Europa van uitzonderlijk belang niet alleen de financiële markten, maar ook de financiële instellingen duurzamer te maken. Het spaargeld ligt met de honderden miljarden te beschimmelen tegen de plinten van de banken. Banken zien zich verplicht negatieve rentes aan te rekenen op grote deposito’s om enigszins rendabel te blijven, of proberen hun klanten te overtuigen een deel van hun geld te investeren in aandelen. We moeten een manier vinden om meer van dat spaargeld te kanaliseren naar leningen voor duurzame investeringen.

Stem laten horen

Een deel van het antwoord ligt bij burgers die hun stem laten horen over wat met hun spaargeld moet gebeuren. Burgerbewegingen met financiële armslag, zoals Grootouders voor het Klimaat, kunnen financiële instellingen duidelijk laten horen waarin ze hun spaargeld geïnvesteerd willen zien. Spaarders hebben gezamenlijk veel meer macht over de investeringskeuzes van hun bank dan ze denken. Ook overheden hebben als aandeelhouders van financiële instellingen een belangrijke rol. Ze kunnen erop toezien dat banken die deels in overheidshanden zijn geen projecten financieren die privaat gewin nastreven ten koste van het algemeen belang.

Daarnaast hebben financiële instellingen duidelijke standaarden nodig om helder te kunnen meten en rapporteren hoe duurzaam hun leningen en investeringen zijn. Die standaarden moeten haalbaar zijn, maar we moeten er tevens over waken dat ze niet uitgehold worden. Het is daarom aangeraden de banksector te betrekken bij de verdere ontwikkeling van die milieustandaarden, zonder dat volledig aan haar over te laten. Participatie werkt, zelfregulering niet. We moeten die milieustandaarden integreren in de kapitaalregels van de banken en verzekeraars, zodat investeringen in groene projecten minder bankkapitaal vereisen en gestimuleerd worden. Zo geven we ook de private investeringsgolf de juiste richting.

Koen Schoors

Hoogleraar economie UGent