Lachgas bezorgt afvalverwerkers miljoenenkater

‘Ook bij ons is het een plaag’, zegt Didier Naessens, de algemeen directeur van de Gentse afvalverwerker Ivago. ‘Vroeger gebeurde het zelden dat iets ontplofte in een afvalverbrandingsoven, een verdwaalde lege fles campinggas of wat vuurwerkresten in een huisvuilzak. Maar sinds de zomer zien we veel ontploffingen, de jongste tijd drie per week.’

De Antwerpse sectorgenoot Indaver (Katoen Natie) turft sinds dit jaar de ontploffingen. ‘We zien een duidelijke toename sinds we ze registreren. Bijna dagelijks is er een ontploffing, soms zelfs meerdere per dag', zegt woordvoerster Silvia Colazzo.

Bij zo’n ontploffing is het nooit zeker wat de oorzaak is, maar iedereen is het erover eens dat minstens een deel van de toename te wijten is aan lachgas (distikstofmonoxide). Dat niet-verboden, licht ontvlambaar middel wordt voor tal van industriële toepassingen gebruikt. Maar de jongste jaren werd het ook populair als roesmiddel, dat online goedkoop te vinden is (zie inzet). ‘We vinden geregeld restanten van grote metalen cilinders in de as’, zegt Naessens.

De incidenten lijken vooral het voorbije jaar te zijn toegenomen. In Nederland, waar lachgasgebruik al langer een maatschappelijk probleem is, raamt de afvalsector de schade op 30 miljoen euro per jaar. In ons land trok Brussel in januari voor het eerst aan de alarmbel over lachgasexplosies die de installaties doen stilvallen. ‘We hebben de oven al meer dan twintig keer moeten stilleggen’, zegt Adel Lassouli, de woordvoerder van Net Brussel. Het agentschap raamt de kosten op een tiental miljoen euro's per jaar.

‘Er moet dringend iets aan gedaan worden. Terwijl het initieel alleen in Brussel gebeurde, zien we nu ook bij de Vlaamse installaties meer ontploffingen’, waarschuwt An Depauw van de federatie Belgian Waste-to-Energy (BW2E). De kwestie werd samen met andere federaties (Denuo, Interafval) besproken met de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) en federale en regionale kabinetten.  

Als een afgevuurd projectiel

Ontploffende drukhouders, van lach- of andere gassen, zijn als een projectiel dat afgevuurd wordt. Dat kan tegels of vuurvaste materialen in de installatie beschadigen. Ze kunnen zelfs in een ander deel van de oven vliegen. Terwijl de schade bij Ivago en Indaver voorlopig beperkt bleef, schetst Geert Dooms, de directeur afvalverwerking van het Brugse IVBO, een heel ander beeld. ‘Zo’n ontploffing is als een bom in de oven en creëert een grote drukgolf. Het hele gebouw zindert ervan.’

‘We hebben al enorme schade gehad, terwijl die ovens nochtans stevig zijn’, zegt Dooms. ‘Een stuk van het bovendak van de ketel, isolatie en een metalen plaat zijn eraf gevlogen.’ In de Brugse afvaloven was ook schade aan het metalen rooster waarop het afval wordt verbrand. ‘Metaal van 4 centimeter dik was doorgebroken.’

Naast de herstelkosten lopen de afvalverwerkers ook inkomsten mis als een installatie moet afkoelen en stilgelegd wordt voor inspectie of reparatie. ‘We hebben een lijn al vier dagen moeten stilleggen voor herstellingskosten. Dat is dagelijks meer dan 500 ton die niet verbrand kan worden’, zegt Dooms. Dat betekent minder inkomsten uit de verwerking van afval en uit de verkoop van elektriciteit of stoom die gerecupereerd wordt uit de restwarmte.

‘We zijn ook bezorgd over de veiligheid van onze mensen en de bedrijfszekerheid’, merkt Colazzo op. ‘Als een oven stilligt, rijzen problemen voor de verwerking van restafval, grof vuil en veegafval.’ Vooral Brussel is beducht voor een sanitaire crisis als afval niet verbrand kan worden.

Voorsorteren

Daar wordt een deel van de afvalstroom voor de verbranding manueel doorzocht op de aanwezigheid van lachgasflessen. Maar veegvuil en de inhoud van publieke vuilnisbakken in bepaalde buurten zijn hoogrisicoladingen. ‘Dit jaar werd al 35 ton lachgasverpakkingen aangetroffen’, zegt Lassouli. Daar staat een enorme kostprijs tegenover voor het uitsorteren en afvoeren van die gasflessen.

Dat sorteren zien ze in Vlaanderen niet zitten. ‘Onze installaties daar niet op zijn voorzien. Per dag komt meer dan 1.200 ton afval in onze afvalbunker terecht. Niemand kan daar die flessen uithalen’, klinkt het bij Indaver. Bij wijze van test werden al enkele ladingen systematisch doorzocht, maar er viel geen lijn in te trekken. Wel werd gemeentelijke ophalers gevraagd alert te zijn met afval van parken en uitgaansbuurten.

Feest en ontspanning

Behalve lachgas verzeilen ook verpakkingen van campinggas en heliumflessen voor ballonnen in de verbrandingsovens. ‘Dat zijn allemaal producten die gebruikt worden voor feesten en ontspanning. Mensen denken er dan niet aan dat ze naar het recyclagepark gebracht moeten worden’, zegt Colazzo.  

De afvalverwerkers vinden dat het probleem aan de bron aangepakt moet worden met een verkoopverbod, reglementering of statiegeld voor drukhouders. Over wat de beste oplossing is, is geen consensus. In Nederland was er eerst een statiegeldsysteem, maar kwam er nadien een verbod op de verkoop. Dat leidde tot een clandestiene handel en net meer flessen op straat.

‘Eigenlijk kun je dat niet regionaal of nationaal aanpakken. In andere landen hebben ze er ook last van. Daarom hopen we met de Europese sectorfederatie de Europese Commissie tot initiatieven aan te zetten’, zegt Depauw.

In België kunnen lachgasverpakkingen gratis als gevaarlijk afval worden binnengebracht in containerparken. ‘We begrijpen ook dat door de link met het drugsmilieu niet iedereen zich met zijn identiteitskaart in het recyclagepark braafjes wil aanmelden met zijn bidon. Misschien moeten we naar een systeem zoals met de glasbollen, waar dronkaards ook in stilte hun flessen kunnen droppen’, zegt Depauw.

Intussen worden wat extra maatregelen genomen in de installaties. De kijkvensters van de ovens zijn afgeschermd, zegt Naessens. ‘Naar het verbrandingsproces kijken tijdens bezoeken of schooluitstappen is leuk, maar dat heb ik verboden. Stel dat het glas versplintert bij een explosie.’