Ruzie dat de ruimtetijd ervan davert

Een dispuut dat begon als een academisch meningsverschil over statistische data-analysetechnieken, is overgekookt. De inzet is dan ook niet min: de juistheid van een van de grootste wetenschappelijke doorbraken van deze eeuw. Het gaat om de ontdekking - of ingebeelde ontdekking - in 2015 van zogeheten gravitatiegolven, die in 2017 bekroond is met de Nobelprijs fysica.

Even het geheugen opfrissen. Gravitatiegolven zijn een soort trillingen van de ruimtetijd, waarvan het bestaan werd voorspeld door de zwaartekrachttheorie van Albert Einstein. Ze ontstaan vooral bij de gewelddadige gebeurtenissen in het heelal, als reusachtige massa's bruuske bewegingen maken. De golven die fysici in 2015 waarnamen, waren vermoedelijk afkomstig van een botsing tussen twee zwarte gaten. Je zou kunnen zeggen dat die botsing zo hard was dat ze ruimte en tijd zelf deed daveren. Dat gedaver zijn gravitatiegolven.

Gravitatiegolven zijn uiterst moeilijk te detecteren. Daarom heeft het na Einstein zo lang geduurd voor dat eindelijk lukte. De fysici gebruikten er in 2015 twee kilometersgrote extreem gevoelige detectoren voor: een in de Amerikaanse staat Washington en een in Louisiana, samen bekend als LIGO. De moeilijkheid is dat die detectoren behalve de subtiele trillingen van de ruimtetijd ook banalere trillingen oppikken: van aardbevingen, passerende auto's of wat er ook trilt, mijlenver in de omtrek. Daarom kijken de fysici ook alleen naar trillingen die in beide detectoren worden opgemerkt, omdat die niet aan lokale schokjes kunnen liggen. Inmiddels is in Italië trouwens een derde detector in gebruik genomen: VIRGO.

Maar ook dan verdrinkt het minieme 'signaal' van de gravitatiegolven nog altijd in de constante 'ruis' van banale trillingen. De ontdekking in 2015 vergde dan ook, behalve een supergevoelig meetinstrument, statistische data-analyse op het scherp van de snee.

En daarbij is het verkeerd gegaan, volgens onderzoekers aan het Niels Bohr- instituut in Kopenhagen, onder leiding van professor emeritus Andrew Jackson. Eerst op een conferentie en in een artikel in een gespecialiseerd vakblad, later ook in de media, stelde Jackson dat de LIGO-fysici in 2015 een stukje ruis abusievelijk voor gravitatiegolven hebben aanzien. En hij verwijt hen een gebrek aan transparantie én dat ze hun data hebben gemanipuleerd.

De LIGO-fysici blijven achter hun analysemethode en hun ontdekking staan. En twee recente wetenschappelijke artikels door onafhankelijke experts geven de LIGO-onderzoekers gelijk: Jackson zelf heeft de data-analyse verkeerd aangepakt. Maar Jackson graaft zich in. De detectie uit 2015, dat was 'misschien een blikseminslag in Burkina Faso', zegt hij. En een van de artikels die LIGO gelijk geven, noemt hij klinkklare onzin.

De LIGO-fysici blijven beleefder. Maar off the record is in kringen van gravitatiegolfonderzoekers te horen dat Jackson met zijn claims in 'crackpotgebied' is beland.

* Steven Stroeykens, schrijver, wetenschapsjournalist, fysicus en blogger op zandrekenaar.be