Hoe de boze 'echte' man Trumps motor werd

Het is tien dagen voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen en Donald Trump zit ontspannen aan de houten tafel van Joe Rogan, de man achter de populairste podcast ter wereld: 'The Joe Rogan Experience'. Een paar dagen voordien had Trump - tot ontsteltenis van de zender CBS News - zijn interview bij '60 minutes' vlak voor de opname afgezegd. Dat dat het meest bekeken nieuwsprogramma is in de Verenigde Staten en dat de presidentskandidaten er al een halve eeuw de degens kruisen, maakte de Republikein niets uit. In de podcast van Rogan, die razend populair is bij jonge mannen, doet Trump drie uur lang zijn ideeën over allerlei onderwerpen - van Rusland tot buitenaards leven - uit de doeken en noemt hij tegenstander Kamala Harris ‘iemand met een laag IQ’.

De populariteit van de show - met gemiddeld 11 miljoen luisteraars per aflevering - heeft veel te maken met de host: de excentrieke Rogan, een ex-gevechtssporter en de ex-presentator van het programma 'Fear Factor', en een man die geen blad voor de mond neemt. Net voor de verkiezingen spreekt hij zijn steun uit voor Trump.

Het podcastoptreden bij Rogan past perfect in de campagnestrategie die 'team Trump' de laatste twee maanden voor de verkiezingen uitrolt. Uit de plannen, die uitlekten in de krant The Washington Post, blijkt dat de zwevende kiezersgroep van jonge mannen overtuigd moet worden met een narratief van mannelijkheid en kracht. Trump als alfaman, met ongebreidelde ambitie en lak aan de politieke correctheid van Harris.

Het is een gewaagde gok. De groep is doorgaans weinig geïnteresseerd in politiek, en het is op dat moment niet zeker of ze wel uit hun zetel zouden komen om te stemmen. Daarnaast zou het ook de vele vrouwelijke Trump-stemmers kunnen wegjagen. De peilingen voorspellen dan nog een nek-aan-nekrace met de Democratische kandidate Harris. De vrees bleek onnodig, zo weten we intussen.

'Kinderloze kattenvrouwen'

Uit de exitpolls van CNN die De Tijd analyseerde blijkt dat jonge mannelijke kiezers - tussen 18 en 24 jaar, onder wie veel first time voters - massaal naar de 78-jarige Trump zijn opgeschoven. In 2020 haalde hij maar 36 procent van die groep binnen, dit jaar ging het al om 48 procent. 

Bovendien is de kloof die ten opzichte van de Democraten in 2020 nog aanzienlijk was, nu omgekeerd in het voordeel van de Republikeinen. Bij jonge vrouwelijke kiezers is dat lang niet het geval. Wel blijft de vaststelling dat een deel van de vrouwelijke kiezers geen graten zag in Trumps uitspraken over vrouwen. Analisten menen dat ze inhoudelijk al zo overtuigd waren dat ze zijn uitlatingen wegwuifden of niet serieus namen.

Onder jonge mannen die deel uitmaken van etnische minderheidsgroepen in de VS zijn de cijfers nog opvallender. Zo wist Trump zijn stemmenaandeel bij de twintigers met een latino-achtergrond in vergelijking met vier jaar geleden bijna te verdubbelen: bijna zes op de tien van hen kozen nu voor Trump, tegenover 31 procent in 2020. Ook bij jonge zwarte mannen won Trump terrein ten opzichte van 2020, terwijl zijn stemmenaandeel onder blanke mannelijke twintigers vrij stabiel boven de 50 procent bleef.

Een deel van de groep is gevoelig voor het discours van zogenaamde hypermasculiniteit. De man mag - moet - weer het alfamannetje zijn wiens missie het is om te domineren en te veroveren. In hun denkwereld is het welletjes geweest met de politieke correctheid, de woke-ideologie, het multiculturalisme en de doorgeslagen feminisering. Het is weer tijd voor ‘echte’ mannen, gaat het idee.

De laatste maanden bouwden Trump en zijn entourage dat imago met succes op. Het bondgenootschap met Tesla-topman Elon Musk, een uitspraak van Trumps running mate J.D. Vance over 'kinderloze kattenvrouwen', het verheerlijken van de traditionele mannen- en gezinsrollen en het bashen van woke en identitaire 'ideetjes'… het paste allemaal naadloos in de strategie. ‘Ik zal vrouwen beschermen, of ze het nu willen of niet’, zei Trump in de laatste rechte lijn naar de verkiezingen.

Simpel antwoord

‘Velen zullen de overwinning van Trump aan allerlei redenen toeschrijven, denk aan migratie of inflatie, maar de overwinning van Trump was vooral ook een overwinning van toxische masculiniteit’, zegt Jessica White, directrice Terreur en Conflictstudies bij de denktank Royal United Services Institute (RUSI) en gespecialiseerd in gewelddadig extremisme, gender en vrouwenhaat.

Volgens White besefte de entourage van Trump op een zucht van de verkiezingen hoe interessant die groep jonge mannen, die voor een deel kansarm zijn, wel kon zijn. ‘Het kader is exact wat ze denken nodig te hebben in een heel snel veranderende wereld. Het biedt houvast, een simpel antwoord en kent een duidelijke vijand.’

Het is de golf waarop razend populaire internetfenomenen als Andrew Tate, Jordan Peterson, Shawn Ryan, Galvin McInnes en Adin Ross surfen. De namen doen bij velen in Europa geen belletje rinkelen, maar ze hebben miljoenen aanhangers - in de VS en daarbuiten. Ze maken deel uit van een conservatieve revival, meer bepaald de zogenaamde manosfeer. Dat is een diffuse groep van blogs, podcasts, onlinefora en TikTok-fuiken die pleiten voor wat zij ‘neo-masculinity’ noemen - maar wat buitenstaanders eerder betitelen als ‘toxic masculinity’ (giftige mannelijkheid), wegens de vrouwenhaat die er welig tiert.

White benadrukt dat het om een erg diverse groep gaat. ‘Naast witte, jonge mannen appelleert het aan alle lagen van de bevolking’, zegt ze vanuit Washington D.C. Wel gaat het volgens White vaak om politiek onthechte mensen, die al lang niet meer stemmen. ‘Dat ze dat nu toch deden - en dat was spannend tot het laatste moment - toont aan dat ze gemotiveerd waren om hun stem te geven aan een culturele tegenbeweging, meer dan aan een traditioneel politiek punt zoals migratie of inflatie.’

Eerdere analyses van het stemgedrag en de politieke voorkeur van jonge mannen en vrouwen leren dat de Verenigde Staten lang niet alleen staan. Ook in het Verenigd Koninkrijk, Polen en Duitsland vergroot de kloof tussen liberaal en progressief kiezende vrouwen tussen 18 en 29 jaar en conservatief stemmende mannelijke twintigers. Vooral de laatste vijf à zes jaar kwam die evolutie in een stroomversnelling, becijferde de Britse zakenkrant Financial Times eerder dit jaar.

Wat mag de man nog?

Vraag is waar die boosheid vandaan komt. Verschillende analisten benadrukken dat er de jongste jaren wel degelijk veel veranderd is, en dat de ontwikkelingen aan een razend tempo gaan. De MeToobeweging tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag is nog geen tien jaar oud. Discussies die we vandaag voeren - denk aan safespaces voor vrouwen of de aanpassing van voornaamwoorden in functie van genderidentiteit - hadden enkele jaren geleden hoogstwaarschijnlijk geen voet aan de grond gekregen.

Het onbehagen is ook meer dan perceptie, benadrukt White. ‘Mannen staan voor legitieme uitdagingen.’ In verschillende landen gaan mannen erop achteruit, zoals in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Hoewel vrouwen over het algemeen nog steeds in het nadeel zijn, halen ze de mannen wel in ijltempo in. Eén van de vele opmerkelijke cijfers: in 2022 had de gemiddelde jonge vrouw in het Verenigd Koninkrijk voor het eerst een hoger inkomen dan haar mannelijke leeftijdsgenoot.

Ook verwarring speelt een rol. Mannen die de veranderingen toejuichen of zich als feminist uiten, stellen zichzelf soms de vraag wat vandaag nog mag en wat niet. Kunnen ze een compliment geven zonder als grensoverschrijdend gezien te worden? Mogen ze het oneerlijk vinden dat ze een job niet krijgen omdat wegens het genderevenwicht voorrang wordt gegeven aan een vrouw?

‘Het zijn echte issues die we niet zomaar mogen wegwuiven’, meent White. ‘De strijd voor vrouwenrechten werd grotendeels aangestuurd door een kleine groep vrouwelijke voorvechters. Nu is het tijd voor een breed maatschappelijk debat over hoe we met z'n allen diepgewortelde culturele normen kunnen veranderen.' Hoewel White benadrukt dat dat op geen enkele manier wil zeggen dat de strijd voor meer vrouwenrechten getemperd moet worden - integendeel - moeten we ons een paar legitieme vragen durven te stellen. Wat houdt gelijkheid tussen mannen en vrouwen precies in? Wat verwachten we wederzijds van elkaar? 'Daar zijn we nog helemaal niet uit.'

Ook bij ons

Nu boze mannen Trump mee naar de overwinning stuwden, rijst de vraag hoe het in onze contreien zit. Is zoiets hier ook mogelijk? ‘Absoluut’, zegt gender- en geweldspecialist Anne Craanen van de denktank International Centre for Counter-Terrorism (ICCT). ‘Kijk naar iemand als Thierry Baudet (leider van de rechtspopulistische partij Forum voor Democratie in Nederland, red.), die zei dat vrouwen over het algemeen minder excelleren in een heleboel beroepen en minder ambitie hebben. Dat resoneert ook bij ons in bepaalde groepen.’

En die groepen zijn er wel degelijk. ‘In onze data zien we in de Lage Landen eveneens een overduidelijke stijging van onlinehaat tegen vrouwen', stelt Craanen. 'Ook in Nederland en België zijn er aanhangers van de manosfeer.’ Craanen benadrukt dat het niet altijd gaat om in your face vrouwonvriendelijke uitlatingen: ‘Er is de grijze zone die deel uitmaakt van vrije meningsuiting.’ Zo zag Craanen mensen zeggen dat ‘Harris vooral thuis moet blijven omdat we niets aan haar hebben als leider’. Maar klik je door, dan gaat het al snel over ‘zwarte vrouwen die niets te zoeken hebben op het publieke terrein’ om vervolgens te eindigen in een deepfake van Harris in haar ondergoed.

‘De bedoeling hiervan is heel duidelijk: schade aanrichten’, zegt Craanen. ‘Het heeft niet alleen effect op de vrouwen zelf, maar ook op de samenleving. Op een bepaald moment beslissen vrouwen dat het het niet meer waard is, en stoppen ze ermee. Kijk naar politieke toppers als Sigrid Kaag (Nederlandse oud-minister, red.) en Jacinda Ardern (oud-premier van Nieuw-Zeeland, red.). Ze gaven veel redenen om ermee op te houden, maar onlinehaat was er zeker ook een van.'

Hoe los je dit op? ‘We hebben nood aan goede rolmodellen voor positieve masculiniteit’, zegt Craanen. 'Jonge mannen groeien vandaag al te vaak op met het idee dat masculiniteit iets negatiefs is, terwijl dat natuurlijk niet zo is. Neem nu het idee van de man als beschermer van het gezin. Dat kan vertaald worden als een man die fulltime werkt met een vrouw die thuisblijft met de kinderen, maar het kan evengoed andersom.'

Hoewel heel wat mannen dat laatste al doen, of willen doen, is er nog al te vaak schroom. Dat vrouwen of 'de samenleving' hen op het hart drukken dat dit prima is, maakt weinig uit, meent Craanen. 'Het is hoog tijd dat er een eigen Joe Rogan en Andrew Tate komen voor positieve masculiniteit.'