Techstart-ups, het geheime wapen van Oekraïne

Wie graag celebrity’s van dichtbij wil spotten, maakt dezer dagen een goede kans aan het presidentieel paleis in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Onder anderen de U2-frontman Bono en de Hollywood-acteurs Ben Stiller, Sean Penn en Angelina Jolie gingen er de voorbije weken op de koffie bij president Volodymyr Zelensky, naast een hele stoet aan Europese en Amerikaanse politici.

De Oekraïners laten die beroemdheden niet met lege handen naar huis gaan. Bij het afscheid worden ze gefotografeerd met een kleurige goodiebag vol producten Made in Ukraine. Het is een van de subtiele manieren waarop het land influencers en de sociale media gebruikt om zich van een andere kant te laten zien.

Goodiebags

‘Het buitenland ziet ons vaak als een probleemland, maar we zijn ook een land met geweldige mensen dat veel te bieden heeft. Een land dat niet alleen hulp vraagt, maar ook iets in ruil geeft’, zegt Daria Voevoda, de woordvoerster van Spend with Ukraine, de campagne die schuilgaat achter de actie met de goodiebags.

Het is slechts één voorbeeld van de golf van creativiteit die de inval van het Russische leger eind februari heeft ont- ketend. Na de initiële schok zochten ondernemers en start-ups in het hele land manieren om bij te dragen aan de civiele en militaire organisatie van hun land. Meer en meer zien ze de crisis ook als een opportuniteit om hun expertise te tonen aan buitenlandse bedrijven en investeerders.

De doelstelling van de beweging is dubbel: jobs en inkomsten genereren waarmee de oorlogseconomie kan blijven draaien, en de basis leggen voor buitenlandse investeringen en afzetmarkten voor wanneer de oorlog voorbij is. ‘De economie in ons land is nooit gestopt met draaien. Bedrijven en werknemers doneren veel geld en iedereen zoekt manieren om mee te helpen. We kunnen onszelf geen seconde rust veroorloven, want dat doen zij (de Russen, red.) ook niet’, zegt Oksana Zabolotna van Qubit Labs, een start-up die advies geeft aan buitenlandse bedrijven die hun softwareontwikkeling in Oekraïne willen doen.

Eenhoorns

Zabolotna draagt zelf haar steentje bij door op conferenties in West-Europa presentaties te geven over de sterktes van de Oekraïense start-ups. Terwijl ze onlangs op het podium stond op The Next Web in Amsterdam gingen andere Oekraïense ondernemers dezelfde boodschap uitdragen op Viva Tech in Parijs en op andere techbeurzen.

Het land heeft troeven die interessant kunnen zijn voor westerse partners, niet het minst zijn 300.000 hooggeschoolde IT-specialisten die bij ons zo schaars zijn en van wie ruwweg een op de zes actief is in een lokale start-up. Het verklaart waarom veel westerse bedrijven er bepaalde IT-activiteiten hebben uitbesteed.

Grammarly

Minder bekend is dat Oekraïne een broedplaats van ondernemerschap is geworden en al een achttal eenhoorns (start-ups met een miljardenwaardering) heeft voort- gebracht. Een van de bekendste is Grammarly, een onlineschrijfassistent die in 2009 door drie Oekraïners werd gelanceerd. Het bedrijf is gevestigd in San Francisco en was bij de jongste kapitaalronde 13 miljard dollar waard. Eerder deze maand nog trad ook de in Boston gevestigde robotsoftwaremaker airSlate toe tot de Oekraïense eenhoornclub.

Oekraïne stond al in de Sovjettijd bekend om zijn goede ingenieurs en computerwetenschappers. Dat blijven tot vandaag jobs met een hoge status en goede jobperspectieven, waardoor veel studenten ervoor kiezen. ‘Toen de Muur viel, weken sommigen uit naar de VS, terwijl anderen heel actief Engels zijn beginnen te leren. Dat zijn de twee basisingre- diënten van het ecosysteem dat we vandaag hebben. In Rusland speelden beide factoren veel minder’, zegt Zabolotna.

Uit de eerste golf ondernemerschap kwamen grote bedrijven voort als de softwareontwikkelaars Softserve en Terrasoft, het ontwikkelaarsplatform GitLab of Petcube, dat technologische gadgets maakt voor huisdieren. De oprichters zijn intussen veertigers en vijftigers die op hun beurt investeren in de boomende Oekraïense start-upscene. ‘Dertig jaar na de invoering van privé-eigendom voelt het alsof iedereen zijn eigen bedrijf wil beginnen. Ik heb vrienden die een eigen boerderij runnen, maar dan wel met drones en AI. De agritechsector (landbouw met technologische hulpmiddelen, red.) staat hier heel sterk’, zegt Zabolotna.

Mekka van wetenschap

Zowel de overheid als privébedrijven in het Westen beginnen die opportuniteiten ook te zien. De Europese Commissie gaf vorige maand 20 miljoen euro steun voor Oekraïense ‘deep tech’-start-ups. En de Amerikaanse internetreus Google maakte in maart 5 miljoen euro vrij voor een fonds om start-ups in het land bij te staan.

De steun aan Oekraïense ondernemers wordt ook vanuit ons land georganiseerd. De Belgische zakenman Jan Thys woont en werkt al jaren in Oekraïne, maar was net in België toen de oorlog uitbrak. Hij overhaalde twee Oekraïense zakenrelaties die ook vastzaten zich in ons land te vestigen. Samen besloten ze een vzw op te richten om geld in te zamelen voor de Oekraïense zaak. Het Free Ukraine Fund verleent niet alleen humanitaire hulp, maar biedt ook steun aan Oekraïense start-ups.

‘Al in de Sovjet-Unie was Oekraïne een mekka voor wetenschap en innovatie. Dat potentieel willen we in stand houden’, zegt Thys. Een van de twee medeoprichters, Andrey Kolodyuk, is zelf techondernemer en -investeerder en voorzitter van de Oekraïense durfkapitaalvereniging UVCA. ‘We steunen onder meer bedrijven in bezet gebied voor het verhuizen van hun werknemers. Ook helpen we de salarissen betalen, want veel start-ups hebben door de oorlog hun kernactiviteit noodgedwongen verwaarloosd’, zegt hij.

Davos

UVCA organiseerde ook ‘demo days’ waarop start-ups zich kunnen voorstellen aan investeerders en zakenpartners. ‘We hebben al 25 bedrijven kunnen helpen, maar we hebben er nog 130 in de pijplijn zitten. Helaas kunnen we niet iedereen helpen. De prioriteit gaat naar bedrijven die bijna door hun cash zitten.’

Kolodyuk gaat vanuit ons land de boer op om internationaal solidariteit los te weken. Zo was hij recent in het Zwitserse Davos om er op het Wereld Economisch Forum reclame te maken voor de Oekraïense ‘opportuniteit van 1 biljoen’. De initiatiefnemers hopen internationale partners te laten samenwerken met Oekraïense kmo’s voor toekomstige miljardenprojecten in de energievoorziening, de waterzuivering, de voedingsindustrie, de gezondheidszorg, de bouw en tal van andere sectoren.

Terwijl de Oekraïense ondernemers steun zoeken in het buitenland, spelen ze in eigen land een cruciale rol in de ondersteuning van de overheid en het leger. Veel ondernemers bieden gratis diensten aan of hebben fondsen opgericht om de oorlogsinspanning te steunen en slachtoffers te helpen. Oleksandr Kosovan van MacPaw, een bedrijf dat software voor Mac-computers maakt, focust met zijn fonds op vluchtelingen die in de frontzone gestrand zijn. Come Back Alive, een van de grootste Oekraïense stichtingen die werd opgericht door IT-specialist Vitaliy Deynega, zamelt giften in voor de aankoop van militair materieel.

Bayraktars

Een van de opmerkelijkste inzamelacties werd georganiseerd door de Oekraïense acteur en tv-presentator Serhiy Prytula. De voorbije dagen zamelde zijn stichting meer dan 20 miljoen dollar in voor de aankoop van drie Bayraktars, de gevechtsdrones die bekendstaan als de gesel van de Russische tank- bataljons. De Turkse fabrikant Baykar, die mee geleid wordt door de schoonzoon van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, weigerde het geld en schonk de drones.

Ook de Spend with Ukraine-campagne kwam uit de koker van twee ondernemers, de oprichters van het designbureau O0. Het opzet is eenvoudig: proberen aandacht te krijgen in de buitenlandse media en op de sociale media, en zoveel mogelijk bezoekers leiden naar de campagnesite waar meer dan 170 Oekraïense bedrijven zichzelf aan de wereld voorstellen. De actie is een groot succes, zegt Voevoda. ‘De site trok al meer dan 55.000 unieke bezoekers, goed voor 60.000 clicks. We weten niet hoeveel verkoop daaruit voortkomt, maar we zien de interesse elke dag groeien.’

President Volodymyr Zelensky, die zich sinds het begin van de oorlog een slimmere communicator toont dan zijn Russische evenknie Vladimir Poetin, maakt dankbaar gebruik van de spontane dynamiek in het bedrijfsleven. Zelen- sky stuntte onlangs met een live speech via een hologram op een handvol techbeurzen in Europa en steunt via zijn populaire Instagram-account campagnes als Spend with Ukraine.

Lugano

Zelensky ziet het potentieel van de IT-sector om de wederopbouw van zijn land op gang te trekken. Tijdens een wederopbouwconferentie die maandag en vandaag plaatsvindt in het Zwitserse Lugano wil hij een pakket maatregelen aankondigen om buitenlandse investeringen naar zijn land te trekken. De digitale sector zal daarin een belangrijke rol spelen.

Als de fysieke infrastructuur grotendeels kapotgeschoten is, biedt software een hefboom om snel jobs en groei te creëren. ‘In het eerste kwartaal exporteerde Oekraïne voor 2 miljard euro IT-diensten. Tegen eind dit jaar zal het onze grootste exportsector zijn. Dat heeft veel te maken met de schade aan andere sectoren, maar het toont dat het een kern- activiteit is van onze natie’, zegt Kolodyuk.

Een rol die Oekraïne na de oorlog in elk geval niet (meer) wil spelen, is die van toegangspoort tot de Russische markt. Op de vraag of Oekraïners en Russen na de oorlog nog kunnen samenwerken, klinkt vaak hetzelfde antwoord: dat wordt heel moeilijk, zo niet onmogelijk. ‘Ik heb niet voldoende empathie om ooit nog met Russen samen te werken’, zegt Zabolotna. ‘Het is te persoonlijk geworden.’

‘De relatie met Rusland zal nooit meer dezelfde zijn’, zegt ook Voevoda. ‘Sinds de inval van 24 februari is 99 procent van ons bedrijfsleven gestopt met zakendoen met Rusland. Misschien kunnen ooit weer partnerships ontstaan, maar nu zijn we daar niet klaar voor. Het gaat niet alleen over Poetin, maar ook over alle misdaden die zijn soldaten hier hebben gepleegd.’ Als er nog twijfel bestond over de wens van de Oekraïners om voluit voor het Westen te kiezen, dan heeft Poetin die definitief van tafel geveegd.