FinCEN Files: Hoe banken 2.000 miljard dollar verdacht geld de wereld rondstuurden

De gelekte Amerikaanse documenten gaan over de periode van 1999 tot en met 2017 en zijn opgesteld door de banken zelf. Het gaat om meer dan 2.100 meldingen van verdachte geldstromen bij het Financial Crimes Enforcement Network (FinCEN). Die Amerikaanse antiwitwascel speelt een sleutelrol in de wereld, omdat veel criminelen hun vermogen proberen om te zetten in dollars.

De documenten leggen bloot hoe meer dan 2.000 miljard dollar bleef rondgaan in de bankwereld. Daar waren klanten van banken bij betrokken in meer dan 170 landen, ook in België. De bankwereld wordt nochtans al lang geacht mee te strijden tegen het witwassen.

Gangsters, fraudeurs en corrupte regimes

In veel gevallen wisten de banken niet of veel te weinig wie achter de verdachte transacties schuilging. Zo duikt in een op de vijf gelekte FinCEN Files een klant op die zich verbergt achter een postbusvennootschap op de Britse Maagdeneilanden. Ook andere notoire schuiloorden zoals Cyprus, Hongkong, de Verenigde Arabische Emiraten en Zwitserland werpen een mistgordijn rond de banktransacties op.

Zelfs de grootste banken in de wereld verdienen aan vuil geld van gangsters, fraudeurs en corrupte regimes. Zo bleef JPMorgan, de grootste bank in de VS, geld verschuiven voor mensen en bedrijven die betrokken waren bij het verduisteren van overheidsgelden in Venezuela, Maleisië en Oekraïne.

Dezelfde bank verwerkte ook 50 miljoen dollar voor Paul Manafort, de intussen veroordeelde ex-campagneleider van de Amerikaanse president Donald Trump. Dat gebeurde zelfs nog ruim een jaar nadat hij was opgestapt wegens beschuldigingen van witwassen en corruptie. JPMorgan kan niets zeggen over zijn transacties of cliënten, maar stelt dat het een voortrekkersrol speelt in de strijd tegen witwaspraktijken.

Soortgelijke voorbeelden vonden we in de FinCEN Files over tal van andere grote banken over de hele wereld. Zelfs nadat HSBC, de grootste bank in Europa, in 2012 een boete van 1,9 miljard dollar had moeten betalen omdat het minstens 881 miljoen dollar van Latijns-Amerikaanse drugskartels had witgewassen, bleef het geld verschuiven voor Russische witwassers, oplichters en andere schimmige figuren. HSBC zegt in een reactie dat het ‘een veel veiliger instelling is dan in 2012’.

Ook Belgische grootbanken duiken op

België duikt op in liefst 365 van de 2.100 gelekte rapporten. De vier Belgische grootbanken ING, KBC, Belfius en BNP Paribas Fortis komen allemaal voor in de FinCEN Files. Hun rekeningen zijn gebruikt voor verdachte geldstromen die variëren van enkele duizenden tot ettelijke miljoenen euro.

Vanop een Belgische bankrekening is zelfs in één keer een half miljard dollar overgeschreven. De rekening in kwestie stond op naam van een postbusvennootschap op de Britse Maagdeneilanden, die Amerikaanse banken als verdacht beschouwden omdat helemaal niet duidelijk was wie erachter schuilging en waar de gelden vandaan kwamen.

De Nationale Bank moet erop toezien dat de Belgische banken voldoende inspanningen leveren om zulke witwaspraktijken te detecteren en te stoppen. Anno 2020 blijkt dat nog altijd niet optimaal te gebeuren. Geert Sciot, de woordvoerder van de Nationale Bank, zegt dat de financiële instellingen wel steeds meer investeren in de strijd tegen het witwassen, ook via nieuwe technologieën. ‘Ze zijn zich meer dan ooit bewust van de risico’s’, zegt Sciot.

‘Is dat een geruststellende boodschap? Niet noodzakelijk. Op het terrein zien we nog dagelijks significante tekortkomingen waaruit blijkt dat, ondanks goede intenties, de concrete realisatie ernstige mankementen vertoont. Met alle potentiële reputatieschade voor de betrokken instellingen en de sector als geheel tot gevolg.’

74.273 witwasmeldingen

De Nationale Bank deelt de financiële instellingen op volgens risicoprofielen: low, medium low, medium high en high risk. Ze wil niet vrijgeven hoeveel banken en andere financiële instellingen in ons land een hoog risico vormen. Ook de namen van Belgische banken die al een sanctie kregen omdat ze te laks waren in de strijd tegen het witwassen maakte ze nog nooit bekend. Nochtans is wettelijk voorzien dat dat eerder de regel dan de uitzondering moet zijn.

Sinds 2013 kregen de banken vier administratieve geldboetes opgelegd en werden drie minnelijke schikkingen met de Nationale Bank gesloten. We konden ook achterhalen dat de antiwitwascel vijf keer formeel de Nationale Bank inlichtte over banken die inbreuken op de antiwitwaswet pleegden.

Tegelijk hebben de banken de indruk dat te weinig gebeurt met de verdachte geldstromen die ze wel aangeven, blijkt uit gesprekken met insiders. In de periode 2010 tot 2019 hebben de banken 74.273 witwasmeldingen gedaan, waarvan meer dan 32.000 alleen al in de laatste drie jaar. Dat blijkt uit cijfers van de antiwitwascel, die de informatie analyseert, er dossiers van maakt en die doorspeelt naar het gerecht.

De jongste tien jaar heeft de antwitwascel 11.422 dossiers doorgespeeld aan de parketten. De meldingen kwamen uit verschillende sectoren, maar vaak van banken. Van die dossiers zijn er nog zo’n 6.600 in behandeling. Zo’n 4.000 zijn geseponeerd. Over de dossiers die de antiwitwascel doorspeelde, zijn zo’n 630 vonnissen geveld. De spoeling wordt heel dun als je weet dat daarbij maar 300 miljoen euro aan boetes en verbeurdverklaringen is opgelegd, terwijl miljarden euro’s aan verdachte transacties werden gedetecteerd.

Topje van de ijsberg

Ligt dat aan een tekort aan speurders? De antiwitwascel telt 60 personen, 10 meer dan tien jaar geleden. Bij de parketten zijn zo’n 60 magistraten en bij de federale gerechtelijke politie 510 speurders gespecialiseerd in financieel-economische criminaliteit. Is dat voldoende om duizenden witwasdossiers te onderzoeken? Zeker als je weet dat het aantal nieuwe witwasdossiers bij het Belgische gerecht jaar na jaar stijgt van 1.363 zaken in 2009 naar 1.949 zaken in 2018.

Die vraag stelt zich ook in andere landen. Zeker als je weet dat de meer dan 2 biljoen dollar aan verdachte geldstromen uit de FinCEN Files slechts het topje van de ijsberg zijn. De ruim 2.100 gelekte meldingen vormen maar een fractie van de meer dan 12 miljoen meldingen die de Amerikaanse antiwitwascel FinCEN tussen 2011 en 2017 kreeg.

Veel van die meldingen kwamen er pas nadat de klanten in opspraak waren gekomen in de pers en het geld al lang verdwenen was. ‘Iedereen doet het slecht’, zegt David Lewis, de topman van de Financial Action Task Force (FATF), een partnerschap van landen dat de standaarden oplegt in de strijd tegen witwassen. Volgens hem zijn landen er nog te veel om bekommerd de schijn op te houden, maar gebeurt in de praktijk veel te weinig om de verdachte geldstromen echt te stoppen.

‘Het gaat om meer dan alleen maar meldingen doen’, zegt Kris Meskens, secretaris-generaal van de Belgische antiwitwascel. ‘Banken moeten waakzaam zijn, preventief vragen stellen aan klanten, en bepaalde transacties niet toelaten. Dat is misschien nog belangrijker dan de meldingen.’

De Amerikaanse antiwitwascel FinCEN waarschuwt alle media die berichten over de FinCEN Files dat het prijsgeven van de vertrouwelijke witwasmeldingen een misdrijf is. De kwestie is al overgemaakt aan het Amerikaanse departement van Justitie.