De prullenmand | Weg met het juristentaaltje

'Niettegenstaande het feit dat het middel dienvolgens wordt weerhouden, dient te worden opgemerkt dat de rechtsleer thans anders luidt.'

Zomerse temperaturen of niet, juristen weten van geen wijken en blijven de lezer onverstoorbaar platrijden met woorden als ‘onderhavig’, ‘vermochten’ en ‘in hoofde van’. Niemand die ze begrijpt, maar ze klinken geleerd en geven de jurist een schijn van intelligentie en ernst ten aanzien van de buitenwereld en tegenover zijn collega's.

Of dat denken wij, juristen, toch. In werkelijkheid is dat allang niet meer zo. Naast de grote gerechtelijke achterstand zijn het taalgebruik en de misplaatste arrogantie die daarmee gepaard gaat de grootste frustratie over de Belgische justitie aan menige keukentafel.

Toch verandert er aan dat ingewikkelde taalgebruik door de jaren heen niet veel. Als er kritiek komt, staan er steeds juristen klaar die doen alsof het juristentaaltje de gouden appel van de verlichting is die door een goddelijke interventie in onze schoot werd geworpen.

Wij, juristen, zullen altijd beweren dat ons beroep en de zaken waarmee wij bezig zijn zo complex en genuanceerd zijn dat het onmogelijk is om die in gewonemensentaal te kunnen vatten. We zullen zeggen dat het inzicht in het recht slechts één manier van denken, spreken en schrijven verdraagt en dat niet-juristen zich niet kunnen voorstellen in wat voor onnavolgbare kronkels onze taal zich moet plooien om de ondoordringbare juridische problemen in hun essentie te kunnen begrijpen.

Dat discours is niet zo onschuldig als het klinkt. Een van de drie machten in dit land, namelijk de rechterlijke macht, is voorbehouden voor juristen. Alleen mensen met een rechtendiploma mogen via vonnissen en arresten zonder verkozen te zijn bindende beslissingen nemen over mensen en hun problemen. Via vonnissen, arresten, wetteksten en soms zelfs columns oefenen juristen op die manier macht over de samenleving uit.

Anno 2024 kan zo’n systeem alleen worden aanvaard als juristen zich niet opsluiten in een onbegrijpelijk jargon dat het onmogelijk maakt om hen verantwoordelijk te houden voor die machtsuitoefening.

Schrijfsels van juristen zijn namelijk mensenwerk en dus bevatten zij, verstopt tussen de plooien van het juristentaaltje, allerlei ideologische veronderstellingen, denkfouten, toevalligheden en emotionele bagage.

Door het ingewikkelde en ontoegankelijke taalgebruik lijkt het recht echter een technische kwestie die losstaat van de samenleving en de keuzes die daarin moeten worden gemaakt. Dat is niet zo. Elke rechtsregel bevat een maatschappelijke keuze in de ene of in de andere richting. Die keuzes zitten veel te vaak verborgen onder het juristentaaltje, waardoor ze niet aan de oppervlakte komen en dus ook niet bediscussieerd kunnen worden.

Dat is een probleem, want het recht is te belangrijk om aan juristen alleen over te laten. Dat veronderstelt een eenvoudig, helder en toegankelijk taalgebruik. Alleen zo kan verantwoording worden afgelegd voor de gemaakte keuzes en kunnen die keuzes maatschappelijk worden aanvaard.

Wie het goed meent met de rechtsstaat en de cruciale rol van juristen daarin, moet dus bereid zijn het juristentaaltje in de prullenmand te kieperen. Dat is geen pleidooi tegen nuance, maar wel een pleidooi om die nuance met eenvoudige en heldere taal te brengen.