Wat weten we al over de nieuwe coronavariant, de omikron?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de nieuwe coronavariant B.1.1.529 de naam 'omikron' gegeven en die ingeschaald als een 'variant of concern', een verontrustende coronavariant. 'Deze variant heeft een groot aantal mutaties, waarvan enkele verontrustende', aldus de WHO. Tegelijk waarschuwt de organisatie voor paniek. Het zal een tweetal weken duren om de medische impact beter te kunnen inschatten. Ook vaccinmaker Pfizer hoopt tegen dan meer te kunnen zeggen over de doeltreffendheid van zijn vaccin tegen de omikronvariant.

Waar is de variant opgedoken?

De eerste besmettingen met de omikronvariant werden vorige week dinsdag geregistreerd in Zuid-Afrika en Botswana. België volgde vrijdag als eerste Europese land met een bevestigde besmetting: een niet-gevaccineerde vrouw die was teruggekeerd uit Egypte. Intussen hebben onder meer Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Zwitserland eveneens Europese cases gemeld.

Europa hoopt via een vliegban voor zuidelijk Afrika bijkomende gevallen zo veel mogelijk te weren. Belgen die terugkeren uit Zuid-Afrika, Namibië, Lesotho, Botswana, Swaziland of Zimbabwe moeten tien dagen in quarantaine. Voor niet-Belgen geldt een inreisverbod.

Wat typeert de nieuwe variant?

Omikron doet alarmbellen afgaan door het hoge aantal mutaties dat hij meedraagt, zo'n vijftigtal volgens de meest voorlopige data. Die mutaties doen zich vooral voor in het spike-eiwit, het 'kroontje' waaraan het coronavirus zijn naam dankt. Via het spike-eiwit hecht het coronavirus zich vast aan de receptoren in menselijke cellen.

Is B.1.1.529 besmettelijker?

'We moeten in voorwaardelijke termen spreken, maar een van de mutaties van de nieuwe variant lijkt te wijzen op een hogere besmettelijkheid dan de deltavariant', zegt Steven Callens, het hoofd infectieziekten van het UZ Gent. 'Tegelijk is het afwachten hoe zich dat in de echte wereld vertaalt, want er zijn in het verleden al varianten gepasseerd die uiteindelijk niet zijn doorgebroken.'

Bovendien gelden een aantal disclaimers bij de sterke toename van besmettingen in Zuid-Afrika. Tot voor kort had het land amper besmettingen, waardoor er een 'gat' was waar de nieuwe variant kon inspringen. Daarnaast is amper een kwart van de Zuid-Afrikanen volledig gevaccineerd, waardoor omikron alle ruimte heeft om zich te verspreiden. 'Daarom is het cruciaal op te volgen hoe de variant zich gedraagt in landen met een veel hogere vaccinatiegraad', zegt Callens.

Maakt omikron ons zieker?

De klachten van mensen die besmet zijn met de omikronvariant van het coronavirus, zijn voornamelijk mild van aard. Tot die conclusie kwamen dit weekend zowel covid-adviseurs van de Zuid-Afrikaanse overheid, als de arts in de stad Pretoria die als eerste aan de bel trok over de nieuwe variant.

'De besmettingen die zich tot nu toe hebben voorgedaan, waren allemaal milde gevallen, milde tot matige gevallen. En dat is een goed teken', verduidtelijkte viroloog Barry Schoub bij de BBC. Hij is hoofdadviseur van het vaccinatieprogramma in Zuid-Afrika. Ook stelt Schoub dat de omikronvariant door zijn mutaties mogelijk minder 'fit' is dan de deltavariant.

De Zuid-Afrikaanse arts Angelique Coetzee noemt de symptomen van de omikronvariant 'anders en zo mild' in vergelijking met andere varianten. Zij was een van de eersten die in haar praktijk in Pretoria met de nieuwe variant te maken kreeg. Coetzee zegt dat meerdere gezonde jonge mannen bij haar langskwamen die zich heel vermoeid voelden. Geen van hen had volgens haar smaak- of reukverlies en ongeveer de helft was gevaccineerd, aldus de arts.

'Wat we klinisch zien in Zuid-Afrika - en onthoud: ik zit in het epicentrum, dat is waar ik werk - is extreem mild.' Zij zegt dat ze nog niemand met klachten van de omikronvariant heeft laten opnemen in het ziekenhuis.

Werken de vaccins tegen omikron?

De huidige generatie vaccins richt zich op het spike-eiwit om het virus te identificeren en te neutraliseren. De grote vrees is dat de mutaties de samenstelling van het spike-eiwit zodanig veranderen dat de variant de door vaccins opgewekte immuniteit omzeilt. 'Door een combinatie van hogere besmettelijkheid en lagere immuniteit zou deze variant snel dominant kunnen worden', zegt Callens.

Tegelijk is hij voorzichtig met al te fatalistische voorspellingen. 'We moeten verder onderzoek afwachten om te zien hoe de vaccins hierop reageren. Maar mijn inschatting is niet dat de variant volledig aan de immuniteit zal ontsnappen. Daarvoor toont hij nog te veel gelijkenissen met vorige varianten. Vaccins zijn bovendien geen binair gegeven dat ofwel volledig ofwel helemaal niet werkt.'

Dat Zuid-Afrika de nieuwe variant zo vroeg wist te identificeren, is volgens Callens een goede zaak. 'Dan kan de verspreiding alleszins wat worden beperkt in de tijd, al gaan we die niet tegenhouden. Belangrijk is wel dat - mocht dat nodig zijn - de vaccinproducenten snel aan de slag kunnen gaan om de samenstelling aan te passen.'

BioNTech, het Duitse bedrijf achter het Pfizer-vaccin, is al aan het onderzoeken of het middel werkzaam is tegen de nieuwe variant. 'Omikron verschilt sterk van vorige varianten door de sterke wijzigingen op het spike-eiwit', laat het bedrijf weten.

Hoe snel kan een aangepast vaccin er zijn?

Fabrikant Moderna is vorige week al aan een vaccin tegen omikron beginnen te werken. Volgens Dirk Ramaekers, de voorzitter van de Belgische Taskforce Vaccinatie, kunnen bedrijven als Moderna en Pfizer in principe binnen de twee tot drie maanden een nieuw vaccin ontwikkelen, dat aangepast is aan een nieuwe variant. Indien nodig kan dat vaccin dan al na een viertal maanden op de markt zijn.

'Als dat nodig is kunnen we ons vaccin binnen de zes weken aanpassen', klinkt het ook bij Pfizer/BioNTech. ' Binnen de 100 dagen kunnen de eerste dosissen beschikbaar zijn.'

Sporen tests ook omikron op?

PCR-tests zijn efficiënt bij het opsporen van de omikronvariant van het coronavirus, zo bevestigde de Wereldgezondheidsorganisatie zondagavond. Er is ook onderzoek aan de gang om na te gaan of ook de andere diagnosemiddelen werken bij de nieuwe variant. Denk dan onder meer aan de snelle antigeentests.