Brazilië sterft, president Bolsonaro kijkt weg

Arthur Virgílio Neto heeft al fijnere momenten beleefd in zijn politieke carrière. Met gebroken stem en vechtend tegen zijn tranen beschrijft de burgemeester van Manaus taferelen die hij dagelijks aanschouwt in zijn metropool in de Amazoneregio. Oververzadigde ziekenhuizen, levenloze lichamen opeengestapeld in koelwagens, files van lijkwagens aan de kerkhoven en massagraven voor coronaslachtoffers. 'Ik waan me dezer dagen een figurant in een horrorfilm. We beleven een absolute catastrofe.'

Samen met de deelstaten São Paulo, Rio de Janeiro, Ceará en Pernambuco is de Amazonas uitgegroeid tot een favoriet doelwit van de sluipmoordenaar die het coronavirus is. Het Braziliaanse ministerie van Volksgezondheid registreerde in het hele land tot nu ruim 135.000 besmettingen. Meer dan 9.100 mensen bezweken aan de longziekte.

'Die cijfers zijn een fractie van de werkelijke toestand', zegt Domingos Alves, hoogleraar geneeskunde aan de universiteit USP Riberão Preto. Brazilië test amper op corona. Enkel personeel uit de zorg- en veiligheidssector, zwaar zieken en overledenen van wie het vermoeden sterk is dat Covid-19 de doodsoorzaak was, komen in aanmerking voor een staalafname. Per dag gaat het om zo'n 2.700 mensen op zowat 210 miljoen inwoners.

Wereldwijde epicentrum

Om een getrouwer beeld te krijgen van de schade die het longvirus in de negende economie ter wereld veroorzaakte, richtte Alves met andere Braziliaanse experts een consortium op. Door officiële coronacijfers en doodsoorzaken op overlijdensaktes in Brazilië af te zetten tegen data uit Zuid-Korea, een land met een enorme testcapaciteit, kwamen de vorsers tot een verontrustende conclusie.

Volgens hun modellen zijn in Brazilië wellicht zowat 1,8 miljoen mensen besmet met het coronavirus. In het worstcasescenario loopt dat cijfer op tot 2,1 miljoen. Ter vergelijking: in de Verenigde Staten, wereldwijd de koploper in geregistreerde gevallen, staat de teller op 1,2 miljoen besmettingen.

Voor Alves bestaat er geen twijfel over. 'Brazilië is uitgegroeid tot het wereldwijde epicentrum van de pandemie.' Terwijl Europa en de VS de piek in de coronacrisis achter zich lijken te hebben, is die in de grootste economie van Latijns-Amerika nog niet in zicht. Daar is de attitude van president Jair Bolsonaro niet vreemd aan. De bewonderaar van Donald Trump houdt vol dat het coronavirus niet meer is dan een 'griepje'.

Geen Messias

Van drastische quarantainemaatregelen zoals in Europa ziet hij het nut niet in. Deelstaatgouverneurs die de bewegingsvrijheid van hun inwoners wel beperken, krijgen de wind van voren. Mondmaskers en social distancing zijn aan de 'Trump van de tropen' evenmin besteed. Vrolijk handenschuddend zweept Bolsonaro deelnemers aan antilockdowndemonstraties op. 

Dat het dodental in zijn land bijna dubbel zo hoog ligt als in China, de oorspronkelijke coronabroeihaard, laat de ex-militair schijnbaar koud. 'En dan? Wat verwacht u dat ik daaraan doe? Mijn tweede naam mag dan wel Messias zijn, maar ik kan geen wonderen verrichten.' Voor Bolsonaro primeert de economie op de gezondheid. 'Wat voor zin heeft een lockdown als mensen hun job en hun inkomen verliezen en niet sterven door het virus maar wel van honger?'

Bolsonaro's minister van Economie Paulo Guedes pookte de onrust donderdag op. 'Door de lockdownmaatregelen kunnen binnen een maand tekorten ontstaan in winkels, met een economische crash en sociale wanorde als resultaat.'

Het overheidsbetoog lijkt de op sociaal contact gestelde Brazilianen in vertwijfeling te brengen. Eind maart volgden zowat zeven op de tien inwoners van de zwaarst getroffen deelstaat São Paulo het advies op zoveel mogelijk 'in hun kot' te blijven. Begin deze week bekenden zes op de tien Paulistas die raad aan hun laars te lappen. Vooral voor mensen die hun kost verdienen in de informele economie is de lockdown moeilijk houdbaar.

Favelas

De toenemende laksheid baart gezondheidsexperts zorgen. Zeker omdat het virus, door de globetrottende elite uit Europa geïmporteerd, steeds vaker opduikt in de beruchte favelas. Afstand houden is in die overbevolkte krottenwijken een utopie. En hoe valt een goede hygiëne na te streven in zones zonder stromend water en septische tanks?

Ook de angst voor een corona-uitbraak onder inheemse groepen in het Amazonegebied zit er goed in. Die leven geïsoleerd en hebben een fragiel immuunsysteem en amper toegang tot gezondheidszorg. Contact met besmette illegale mijnbouwers, houthakkers en veefokkers of missionarissen op evangeliseringsmissie is mogelijk fataal. 

Voor 's lands gezondheidssysteem kan de epidemie eveneens funest zijn. Op heel wat plaatsen zijn ziekenhuizen al overbelast. 'Het gezondheidssysteem dreigt in elkaar te klappen. We stevenen in sneltreinvaart af op chaos in Rio en heel Brazilië', zegt Edmar Santos, de minister van Volksgezondheid in de deelstaat Rio. Intussen wijdt Bolsonaro zijn tijd aan twisten met de politie, justitie en recalcitrante ministers.