Duitsland schiet wakker

Een crisis is vaak een hoogtepunt voor de uitvoerende macht. Zeker als die macht het goed doet. Dat was zeker het geval in Duitsland. De Duitsers herinnerden zich weer de voordelen van tamelijke saaie, maar verantwoordelijke en ernstige bestuurders. Wie kon het land beter door een viruscrisis leiden dan de gepromoveerde natuurwetenschapper Angela Merkel? In alle rust eerst analyseren, om daarna pas actie te ondernemen. Het spel meesterlijk verdelen in het altijd sluimerende conflict tussen de deelstaten en de federale overheid.

Nummer één

Dit heeft Angela Merkel weer tot de onbetwistbare nummer een van de populairste politici gemaakt. Waar de meeste Duitsers tijdens de vluchtelingencrisis het idee hadden dat Merkel en haar regering de controle over de situatie verloren hadden, is het dit keer anders. Mocht Merkel volgend jaar toch nog willen aantreden voor een vijfde termijn als bondskanselier, dan zou Duitsland vrijwel eenstemmig voor haar kiezen. Voor Merkel was de coronacrisis wat de Duitse hereniging was voor Helmut Kohl: een verjongingskuur.

Omdat Merkel echt geen zin lijkt te hebben in nog een termijn, ontpopte zich door de coronacrisis een onverwachte kroonprins. Tijd-lezers wisten het al langer, maar de rest van Duitsland kijkt toch enigszins verrast naar de immer eigenzinnige deelstaat Beieren en de opkomst van Markus Söder van de Beierse CSU. Söder lijkt de enige politicus die, naast Merkel, stijgt in de opiniepeilingen als gevolg van de crisis. Zijn score is zo hoog dat hij inmiddels koploper is om Merkel op te volgen. Een Beierse bondskanselier. Het leek onmogelijk in Duitsland, tot corona kwam.

Economisch was het ook niet stil in Duitsland. Terwijl minister van Financiën Olaf Scholz (SPD) in de eerste jaren van zijn ambtstermijn er alles aan deed om zijn illustere CDU-voorganger Wolfgang Schäuble na te doen, leidde de coronacrisis tot een U-bocht. Het verdedigen van de ‘Schwarze Null’ - geen begrotingstekort - werd de afgelopen jaren steeds moeilijker. De Duitse industrie zat in de problemen, de economie hapte naar adem als een vis op het droge en nieuwe investeringen waren broodnodig. Alleen, ze kwamen niet. Scholz verdedigde de Schwarze Null als een bezetene.

En nu is er de ommekeer. Duitsland is niet langer kampioen bezuinigen, maar is Europees en wellicht ook wereldkampioen uitgeven. Garanties, goedkope leningen, steun voor bedrijven, steun voor zelfstandigen, economische werkloosheidsmaatregelen en als kers op de taart nog een echt conjunctuurpakket. Afhankelijk van hoe het wordt berekend heeft de Duitse regering tussen 30 en 35 procent van het bruto binnenlands product op tafel gelegd om de economie te ondersteunen.

En niet alleen op korte termijn, maar ook op langere termijn. Ruim een derde van het pakket van 130 miljard euro is bestemd voor hernieuwbare energie, alternatieve mobiliteit en duurzaamheid. Het lijkt alsof Duitsland eindelijk wakker is geworden en met alle macht probeert de verloren tijd in te halen en het uitstel uit het verleden in een klap goed wil maken. Investeren en hervormen. Zes maanden geleden onvoorstelbaar, nu maakt corona het mogelijk.

Er is nog een derde punt waarop corona een keerpunt inluidde: de Duitse terughoudendheid om een leidende rol in Europa op zich te nemen. De nieuwe economische divergentie tussen landen van de eurozone, het gevaar van het uit elkaar vallen van de eurozone als gevolg van corona baart Duitsland grote zorgen. Merkel lijkt in de finale van haar politieke loopbaan eindelijk dat te doen waarop zo veel mensen hoopten: leiderschap tonen, niet alleen in crisistijden, maar ook met een toekomstvisie. De Duitse steun voor een Europees Herstelfonds, het toeval dat juist Duitsland op dit moment het roterende EU-voorzitterschap heeft en het besef dat de solidariteit in de eurozone verder moet gaan dan goedkope leningen: zonder corona was dat niet gebeurd.

Winston Churchills uitspraak na de Tweede Wereldoorlog, ‘laat nooit een goede crisis onbenut’, leeft voort. En Merkel voegt de daad bij zijn woorden. Mogen haar ‘Wir schaffen das’, haar ongelooflijke talent om crisissen te bezweren en haar visie voor Europa nog lang voortleven.

Carsten Brzeski

Hoofdeconoom ING Duitsland