De wereld is niet om zeep

Zonne-energie levert meer gigawatt dan ooit

Zonne-energie is dé motor geworden in de wereldwijde groei van elektrische energie. In 2017 leverden fotovoltaïsche cellen 97 gigawatt extra capaciteit, toen een record. Vorig jaar werden per seconde tien nieuwe zonnepanelen geïnstalleerd, of 300 miljoen in een jaar, goed voor 100 gigawatt. Om het concreet te maken: met 1 gigawatt kan je 1 miljoen gezinnen van stroom voorzien.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) voorspelt dat de stijgende trend doorzet, terwijl waterkrachtcentrales en windmolens op het land al twee jaar op rij in capaciteit afnemen. Nog opmerkelijker: China neemt het grootste deel van de groei - 45 procent - voor zijn rekening. De Chinezen zijn volgens het IEA voorlopers in de wereldwijde transitie naar hernieuwbare energie, omdat het voor hen de enige mogelijkheid is om van hun zware luchtvervuiling in de steden af te geraken en de overstap naar een koolstofarme economie te maken.

Het IEA verwacht dat de wereldcapaciteit van zonne-energie over vier jaar verdriedubbelt tot 880 gigawatt, vooral dankzij groei in de Amerika’s en in Azië. Dat lijkt een relatief cijfer voor zwartkijkers. 880 gigawatt staat gelijk aan de helft van wat de steenkoolindustrie nog altijd produceert. Maar zonnepanelen, die pas eind jaren tachtig op grote schaal werden geïntroduceerd, hebben er slechts dertig jaar over gedaan om die capaciteit te bereiken. Steenkool deed er meer dan tachtig jaar over.

Dat spinrag een wonderbaarlijk natuurproduct is, is al langer bekend. Als een van de sterkste, duurzaamste en meest elastische materialen op de planeet leent het zich voor uiteenlopende toepassingen: van vioolsnaren over kogelwerende vesten tot hypersensitieve hoorapparaten. Maar het kan ook levens redden.

Aan de universiteit van Wenen ontwikkelde de Duitse dokter Christine Radtke een revolutionaire techniek waarbij spinrag zwaar beschadigde zenuwen weer met elkaar kan verbinden over afstanden van 5 centimeter en meer. Radtke gebruikt het spinsel van de Tanzaniaanse nephila, een zijdespin die bekendstaat om haar indrukwekkende web. Ze werkt met 21 spinnen die wekelijks worden ‘gemolken’, goed voor ruim 200 meter aan bruikbare proteïnerijke spinzijde.

Het voorbije jaar testte Radtke de techniek met succes op mensen. ‘Op de langetermijnresultaten is het wachten, maar die op korte termijn zijn erg goed’, vertelt ze aan de telefoon. Het ging om patiënten in uitzonderlijke situaties die na een zwaar ongeluk of de verwijdering van een tumor geen andere opties meer hadden. Eerder al hielp ze schapen en apen weer gevoel te geven in hun poten. Telkens bleek dat zenuwen met het spinrag als brug binnen negen maanden volledig herstellen.

Volgend jaar hoopt Radtke met volwaardige klinische studies bij mensen te beginnen. Ze zoekt investeerders voor de ontwikkeling van een stentachtig product zodat de techniek kan uitgroeien tot een erkende behandeling op grote schaal.

Wereldwijd lijden zo’n 155 miljoen kinderen jonger dan vijf aan ondervoeding omdat hun dagelijkse portie te weinig vitamines en mineralen bevat. Specialisten noemen het een ‘verborgen hongersnood’. Te weinig jodium kan hersenmisvorming veroorzaken, en door een gebrek aan zink kunnen jonge kinderen sterven aan diarree en infecties.

Nochtans kost het amper 0,23 euro om een kind een jaar lang van voedingssupplementen te voorzien. Maar die vitamines en mineralen duurzaam en structureel tot bij de kinderen krijgen, die vaak in verre, afgelegen gebieden wonen, is een logistieke nachtmerrie.

De Amerikaanse ontwikkelingshelper Felix Brooks-Church van de ngo Sanku vond een oplossing in de vorm van een apparaatje dat vanop afstand de juiste dosis vitamines en mineralen toevoegt aan bloem, verwerkt in lokale graanmolens. Zelfs de armste gezinnen doen een beroep op de lokale molen voor hun dagelijkse voeding. Door aan elk toestel een simkaart van de telecomoperator Vodafone te koppelen kon hij in vijf Afrikaanse landen honderden kleine graanmolens uit diverse dorpen met elkaar verbinden.

Het systeem is simpel, goedkoop en slim. Per honderd molens volstaan één manager en een smartphone om na te kijken of alles optimaal functioneert. Betalingen en aanvullingen van de voorraad worden via de app geregeld. Door het voedsel aan de basis te verrijken bereikt de organisatie liefst 1 miljoen vrouwen en kinderen in vijf Afrikaanse landen. Dat aantal kan dit jaar verdubbelen.

Iedereen kan polyglot worden

De beste technologie is geïnspireerd door sciencefiction. In de veertig jaar oude klassieker ‘The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy’ kan iedereen met iedereen praten ongeacht de taal die ze spreken, en dat dankzij een geel visje dat zich in het oor nestelt. Vandaag wordt die Babel Fish steeds meer werkelijkheid. Meerdere techbedrijven brachten hoofdtelefoons op de markt die in real time tientallen talen omzetten.

De New Yorkse start-up Waverly Labs kwam na vier jaar research gesponsord door crowdfunding met de Pilot, een set oortjes die 15 talen en 42 dialecten aankan. In luistermodus pikt de Pilot de woorden in de vreemde taal op om die als een live tolk te vertalen. Het ding werkt ook in conversaties tussen twee mensen die een verschillende taal spreken, maar dan moeten beide personen het wel dragen.

Bragi, een andere Amerikaanse start-up, kwam met de Dash Pro, een soort oorcomputer die claimt honderd talen te kunnen vertalen. En er is Google, dat zijn langverwachte slimme hoofdtelefoon Pixel Buds lanceerde met een capaciteit van veertig talen, al bleek die een pak minder gebruiksvriendelijk dan beloofd.

Er is nog werk aan de winkel, maar er komen flinke barsten in de taalbarrière. Dat kan enorme voordelen opleveren voor toeristen, zakenlui of diplomaten. De sleutel ligt bij artificiële intelligentie. Als spraaktechnologie blijft evolueren en de hardware steeds compacter wordt, kunnen vertalers in je oor doen wat technologie hoort te doen: mensen dichter bij elkaar brengen.

In 2018 waren er in de hele wereld 29 procent minder suïcides dan rond de eeuwwisseling. In 18 jaar zijn dus 2,8 miljoen mensen gered, of drie keer meer dan er bij een militair conflict omkwamen, stelde het Britse weekblad The Economist vast.

De daling is het meest uitgesproken bij jonge vrouwen in China en India. Volgens specialisten is dat onder meer te danken aan de groeiende urbanisering. Door weg te trekken van het platteland worden de meisjes minder gedwongen uitgehuwelijkt, wat hun leven prettiger maakt.

Ook bij Russische mannen is de daling opmerkelijk. Die is wellicht te danken aan de iets toegenomen sociale stabiliteit in het land en de herinvoering van restricties op alcohol, die na de ineenstorting van de Sovjet-Unie weggevallen waren.

Een derde uitgesproken daling is te zien bij senioren, onder meer in het Verenigd Koninkrijk. Daar kan dan weer de uitstekende palliatieve zorg in het land een rol spelen.

Ook Vlaanderen lijkt op de goede weg. ‘Op basis van de jongste cijfers - van 2016 - zien we een daling van 21 procent tegenover 2000’, zegt Gwendolyn Portzky van het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie. ‘De gezondheidsdoelstelling dat we tegen 2020 een vijfde minder zelfdodingen moeten hebben, is dus al bereikt.’

Al blijft het elk jaar afwachten hoe de cijfers evolueren, voegt Potzky eraan toe. Het Vlaamse suïcidecijfer zit met 16 per 100.000 inwoners nog altijd ruim boven het EU-gemiddelde van 11. In 2016 kwamen in Vlaanderen 1.057 mensen op die wijze om het leven. Dat komt neer op bijna drie zelfdodingen per dag.

Toch is de eerder dalende trend een opsteker. Hij geeft aan dat het taboe op het zoeken naar psychische hulp ook in Vlaanderen langzaam verdwijnt. En dat een gratis zelfmoordlijn met het nummer 1813 en publiekscampagnes als Te Gek!? en 4voor12 een verschil kunnen maken.

Virtual reality (VR) een omslachtige nichetechnologie voor gamers of pornofans? Niet noodzakelijk. De brillen kennen ook toepassingen die de levenskwaliteit aanzienlijk kunnen verbeteren, onder meer voor mensen met de ziekte van Alzheimer.

Alzheimer is medisch een moeilijk te bestrijden aandoening. Het voorbije jaar trok de Amerikaanse farmagigant Pfizer nog de stekker uit een researchprogramma vanwege het gebrek aan vooruitgang. Technologie kan wel al helpen. Researchers en ondernemers experimenteren met stijgend succes met VR als een vorm van geheugentherapie voor dementerenden. Door ouderen virtueel onder te dompelen in een wereld die herinneringen oproept uit hun jeugd, kunnen ze emotionele rust vinden.

De Britse gezondheidsstart-up Virtue lanceerde in 2018 het VR-platform Look Back. Via oude merken of behangpapiermotieven die voor een specifieke leeftijdsgroep bekend voorkomen, slagen ze erin dementiepatiënten uit hun isolement te halen. Het project Wayback creëert een soort virtuele tijdreis met een VR-film waarin acteurs een herkenbaar nieuwsfeit uit de jeugdjaren van ouderen naspelen.

Wereldwijd lijden meer dan 50 miljoen mensen aan dementie, en elk jaar krijgen 10 miljoen mensen de diagnose. De kosten voor hun zorg lopen op tot 1.000 miljard dollar (880 miljard euro). Gezien de moeilijke zoektocht naar een effectieve behandeling zullen die cijfers ongetwijfeld nog toenemen. Het is dus bijzonder hoopvol dat een betaalbare technologie als VR soelaas kan bieden voor patiënten en hun omgeving.

In Vlaanderen gooien we elk jaar 84 miljoen kilo luiers in de vuilbak, het afval van kinderdagverblijven en bejaardentehuizen niet meegerekend. De grotendeels uit plastic samengestelde troep gaat rechtstreeks de verbrandingsoven in. Maar dat kan in 2019 veranderen.

In het Nederlandse Weurt bij Nijmegen is net een fabriek opgestart die luiers kan recycleren. De ingenieur Willem Elsinga, die zeven jaar onderzoek deed naar het procedé, wil op termijn met drie reactoren 27.000 ton volle luiers per jaar verwerken tot plastickorrels, biogas en compost. Het proces bespaart een CO2-uitstoot van 480 kilo per ton afval.

Er wordt al decennia gezocht naar een manier om luiers te recycleren. Het grootste struikelblok was tot nog toe de prijs: verbranden is goedkoper. Maar ook op dat vlak claimen de onderzoekers een doorbraak. In Italië zette Procter & Gamble een modelproject op dat al op industriële schaal vuile luiers verwerkt. De Pampers-producent beweert dat de kostprijs die van verbranding evenaart.

Ook het Japanse Unicharm, de grootste nationale producent van luiers en incontinentiemateriaal, bouwt aan een eigen site voor recyclage. In Japan worden vandaag al meer luiers voor ouderen dan voor zuigelingen verkocht.

Immuuntherapie geeft kankerpatiënten hoop

Op 23 september 2018 werd een Nederlandse man vader van een zoon. Dat waren twee mirakels in één klap: een kind kwam op de wereld en zijn vader kon het meemaken. Twee jaar geleden was de man nog uitbehandeld na een diagnose van dikkedarmkanker. Alle therapieën hadden gefaald. Maar toen kwam hij bij VUB-professor Bart Neyns terecht en met immuuntherapie zorgde die voor volledige genezing.

Immuuntherapie is ook in 2019 de hoop voor patiënten met allerlei vormen van kanker. Aanvankelijk was het een behandeling voor melanoomkanker, maar stilaan bleken ook dikkedarmkanker en glioblastoom, een kwaadaardige hersentumor, er toch nog mee te genezen. ‘Aan statistiek heb ik niets’, zegt Neyns. ‘Het gaat om dood of leven. Overleven betekent honderd procent genezing.’

Toch cijfers: een op de vier patiënten met uitgezaaide melanoomkanker haalt nu drie jaar ‘en meer’. Vijf jaar geleden was dat minder dan 10 procent. Bij deze kanker is het risico tot herval intussen tot de helft herleid. Ook bij dikkedarmkanker zijn tot voor kort kansloze patiënten weer hoopvol. Er wordt volop gedacht aan nieuwe toepassingen die kunnen worden ingezet tegen leukemie bij kinderen of agressieve lymfeklierkanker bij volwassenen.

Ze wordt wel eens ‘de sluipschutter’ genoemd. De slaapziekte, een infectie die wordt overgedragen door de tseetseevlieg, manifesteert zich langzaam en met vage klachten. Maar zodra ze in de hersenen doordringt, is ze snel dodelijk.

2019 kan wel eens het jaar worden waarin de stille moordenaar de genadeslag krijgt. Met dank aan het Amerikaanse filantropenkoppel Bill en Melinda Gates, dat van het uitroeien van tropische infectieziekten een van zijn missies heeft gemaakt. En met dank ook aan ons land. Het Antwerpse Instituut voor Tropische Geneeskunde coördineert al jaren de strijd tegen de slaapziekte op het terrein in Congo, gefinancierd met Belgisch geld voor ontwikkelingssamenwerking.

Meer dan 80 procent van de patiënten met slaapziekte leeft in Congo, een ruig land zo groot als West-Europa, en met een uiterst woelig politiek klimaat. Dat maakt de spectaculaire afname van besmettingen nog indrukwekkender: van meer dan 35.000 rond 2000 naar minder dan 600 in 2018. De redenen zijn divers. De testkits zijn verbeterd, mobiele teams werden uitgerust met tablets om diagnoses vanop afstand op te volgen. En in 2018 werd een nieuw medicijn ontwikkeld, een pilletje in plaats van de omslachtige intraveneuze behandeling die meer dan vijftig jaar de enige therapie was.

Onlangs is ook enorme vooruitgang geboekt in de bestrijding van infectieziekten als polio en malaria. Met die aandoeningen ging het in 2018 echter minder goed: malaria flakkert weer op in onstabiele gebieden zoals Venezuela, polio blijkt hardnekkig. Maar de slaapziekte maakt een goede kans om tegen 2030 naar de geschiedenisboeken te worden verwezen. Optimisten denken zelfs dat 2025 haalbaar is.

Ooit zwierven er meer dan 100.000 door Europa. Maar rond 2002 leek de Iberische lynx hetzelfde lot beschoren als de sabeltijger: met minder dan honderd in het wild levende exemplaren stond hij op het punt uit te sterven. Vandaag moeten chauffeurs in Andalusië weer uitkijken voor overstekende lynxen.