Nederland krijgt zieken wel weer aan de slag

‘Ik heb een 58-jarige man proberen te helpen die heel zijn leven in een magazijn heeft gewerkt maar moest stoppen wegens rugklachten. Hij zat in zak en as, want zijn werk was zijn leven. Omdat zijn opleiding minimaal was en hij niet met een computer kon werken, was een nieuwe baan vinden niet gemakkelijk.’ Aan het woord is Anouk de Bakker, loopbaancoach bij de hr-dienstverlener Randstad RiseSmart. Zij doet in Nederland al jaren wat collega’s in België vaker moeten gaan doen: zieken naar de arbeidsmarkt begeleiden.

Zieken weer aan het werk helpen bleef lang een taboe in ons land. In haar begrotingsakkoord besloot de federale regering er toch versterkt op in te zetten. Eind vorig jaar zaten in ons land meer dan 470.000 mensen langer dan een jaar ziek thuis, liefst 100.000 meer dan vijf jaar eerder.

De forse toename van wat nogal koud de invaliditeit wordt genoemd, is een gevolg van het toegenomen aantal psychosociale problemen en de vergrijzing. Er zijn meer oudere werknemers en die vallen vaker uit. De uitkeringen die aan die zieken
moeten worden betaald, kosten de overheid miljarden.

Nu al kunnen zieken in een re-integratietraject naar werk stappen, maar die zijn niet zo succesvol. Minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (Vooruit) en zijn collega van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) gaan die aanpak nu versterken. Zieken moeten na tien weken een vragenlijst invullen en als daaruit blijkt dat ze nog aangepast werk aankunnen, volgen gesprekken met een terugkeercoördinator van het ziekenfonds. Die bekijkt wat de zieke nog kan en start een terugkeertraject op.

Wie niet wil meewerken, kan 2,5 procent van zijn uitkering verliezen. Bedrijven met opvallend veel langdurig zieken kunnen een boete krijgen die oploopt tot
2,5 procent van de lonen die een bedrijf gedurende een kwartaal uitbetaalt.

Aanklampen en dwingen

Naar Belgische maatstaven is zo’n hervorming revolutionair. Maar in vergelijking met Nederland zijn het kleine stapjes in de juiste richting.

De aanpak boven de Moerdijk is aanklampender en dwingender, omdat de prikkels voor zieken én bedrijven om hun stinkende best te doen bij de re-integratie veel sterker zijn. ‘Begin jaren 90 telde Nederland bijna 1 miljoen langdurig zieken. De vakbonden en de werkgeversorganisaties beheerden het systeem en zij vonden het prima dat bijvoorbeeld een 48-jarige bouwvakker met rugpijn voor de rest van zijn leven op een uitkering van de overheid werd gezet. Om dat te keren heeft de overheid het systeem midden jaren 90 zelf in handen genomen’, zegt Evert Verhulp, professor arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.

Het roer ging drastisch om. Bedrijven, die tot dan zes maanden het loon van een zieke werknemer moesten uitbetalen voor die op een uitkering belandde, werden gedwongen dat twee jaar te doen. Ter vergelijking: in België moet een bedrijf het gewaarborgd loon maar één maand betalen. Omdat een Nederlandse werkgever het loon lang moet betalen, wordt hij geprikkeld om inspanningen te doen zodat de werknemer zo snel mogelijk weer aan de slag kan. In eerste instantie wordt gekeken wat de mogelijkheden in het eigen bedrijf zijn. Zijn die er niet, dan kan ook extern worden gekeken. Vaak doen bedrijven een beroep op coaches van re-integratiebureaus, zoals Anouk de Bakker.

‘De meeste mensen zitten niet meteen op ons te wachten. Ze zijn ziek, bezig met hun herstel, hun werkgever probeerde hen al te laten terugkeren en dan moeten ze ook nog eens bij ons langskomen’, zegt De Bakker. ‘Het is belangrijk dat ook zo te benoemen en medewerkers uit te leggen hoe we hen helpen. We proberen hen te laten nadenken over welk belang werk voor hen heeft en wat ze graag nog willen doen. Om de twee weken zitten we samen en bekijken we welke acties kunnen worden ondernomen. Zijn opleidingen nodig? Kan het helpen eerst wekelijks een koffie te gaan drinken met collega’s? Hoe kunnen ze het best solliciteren? Het is een
proces van stapjes.’

Het idee dat zieken weer aan de slag moeten wringt met het beeld dat we van bijvoorbeeld kankerpatiënten hebben. Maar veelal gaat het om mensen met
fysieke ongemakken - hun rug is kapot - of psychosociale problemen zoals burn-outs en depressies. Met aangepast werk of aangepaste arbeidstijden is voor fysieke ongemakken vaak een oplossing te vinden.

Aan zijn studenten geeft Verhulp vaak het voorbeeld van een postbode die een been verloor nadat hij onder de tram was beland. ‘Die kan de post niet meer bedelen, maar kan wel nog achter het loket zitten.’ Bij burn-outs verloopt de terugkeer naar werk vaak moeizamer, omdat de oorzaak voor de problemen op de werkvloer zelf ligt. Maar ook bij hen kan een begeleide terugkeer wonderen doen.

In Nederland bepaalt de bedrijfsarts of en hoe een zieke nog kan werken. Vervolgens moeten de werknemers meewerken aan hun re-integratie. Doen ze dat niet, dan mag hun bedrijf na enkele waarschuwingen de betaling van het loon stopzetten. Qua sanctie is dat geen brug, maar een hele oceaan verder dan de boete van 2,5 procent van de uitkering die in België op tafel ligt.

‘Het overgrote deel van de mensen beseft daardoor goed wat van hen wordt verwacht’, zegt De Bakker. ‘In mijn carrière heb ik het maar één keer meegemaakt dat iemand niet wilde meewerken omdat hij vond dat hij te ziek was. Het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, de bevoegde overheidsdienst, red.) werd om een second opinion gevraagd en oordeelde dat de man toch nog kon werken. Hij heeft uiteindelijk toch meegewerkt.’

Is de werknemer na twee jaar niet opnieuw aan de slag, dan moet hij voor een commissie van het UWV passeren. Op basis van documenten die tijdens het hele proces worden bijgehouden, oordeelt die of het bedrijf en de werknemer genoeg inspanningen leverden.

Deed het bedrijf onvoldoende, dan moet het de zieke werknemer doorbetalen. Deed de werknemer niet genoeg, dan mag de werkgever hem ontslaan zonder dat hij een uitkering krijgt en kan hij alleen nog een beroep doen op de bijstand. Werden genoeg inspanningen geleverd maar blijkt een terugkeer onmogelijk, dan krijgt de werknemer een ziekte-uitkering. Behalve als echt duidelijk is dat de betrokkene nooit nog kan werken, blijft de overheid inspanningen doen om een terugkeer naar werk mogelijk te maken.

Dure grap

Verhulp beoordeelt het hele proces als succesvol. Nederland telt op dit moment 800.000 zieken met een uitkering. Dat zijn er, gecorrigeerd voor het inwonersaantal, evenveel als België er vandaag heeft, maar dat cijfer is in tegenstelling tot in ons land wel al jaren stabiel. Toch plaatst de Nederlandse professor enkele kanttekeningen. ‘Het proces is duur voor bedrijven, want zij draaien op voor de kosten van de re-integratie. Het wordt een dure grap als je tegen een werknemer zegt dat hij beter niet gaat skiën, die dat toch doet en dan maanden out is met een knieblessure.’

De bureaucratische vereisten zijn bovendien niet min. Zeker voor een klein bedrijf zijn die zwaar om dragen. Enkele jaren geleden lag een plan op tafel om ondernemingen met minder dan 25 werknemers wat te ontzien, maar de belangenorganisatie van de grote bedrijven keelde dat voornemen. Het gevolg is dat bedrijven uitwijkmogelijkheden zoeken. Ze vinden die door vaak met tijdelijke contracten te werken, waardoor een vast contract voor jongeren een schaars goed is geworden. Dat is een probleem, beaamt Verhulp.

België lijkt voorlopig niet klaar voor de Nederlandse aanpak. Onder de regering-Michel werd een plan om bedrijven twee maanden in plaats van één maand gewaarborgd loon te laten betalen onder zware druk van de werkgeversorganisaties in de vuilnisbak gekieperd. Bij de vakbonden, ziekenfondsen en de radicaal-linkse PVDA klinkt zelfs stevig protest tegen de nieuwe en minieme sanctie voor zieken
die het hele proces boycotten. Daardoor staan de socialisten in de regering onder druk om de plannen af te zwakken.

Bij afwezigheid van duidelijke prikkels bestaat het risico dat de Belgische hervorming een druppel op een hete plaat blijkt. Nochtans is de strengere Nederlandse aanpak in het voordeel van de zieke werknemer zelf, vindt De Bakker. ‘Dit gaat om zelfrespect. Werk, in welke vorm dan ook, helpt mensen om zich goed in hun vel te voelen. De kans dat iemand die jaren thuiszit nog naar de arbeidsmarkt kan terugkeren, is miniem. Daarom is het belangrijk dat het re-integratietraject tijdig start en dan kan een stok achter de deur helpen.’

Voor de man aan het begin van dit verhaal bleek een terugkeer naar de normale arbeidsmarkt onmogelijk. Maar hij is als vrijwilliger aan de slag gegaan in een revalidatiecentrum, waar hij patiënten van hun kamer naar de kinesitherapie mocht brengen, wat hij tot zijn pensioen is blijven doen. De Bakker: ‘Met spijt vertelde hij dat hij de stap tien jaar eerder had moeten zetten, want toen had hij zich nog kunnen omscholen. Maar hij was maar wat blij dat hij er kon blijven werken.’