Lang zullen we leven!

Fernande De Raeve, de oudste Belg, overleed deze week vlak na haar verjaardag. De kranige dame bereikte de gezegende leeftijd van 111. Maar de tijd waarin een eeuweling de media haalt, is bijna voorbij. Volgens de statistieken stijgt onze levensverwachting om de tien jaar met twee jaar. Elke dag komt er dus vier à vijf uur bij.

Een man van veertig nu wordt gemiddeld 85 jaar oud, leren de sterftetafels van de overheid. En een meisje van tien zal 90 worden. ‘Maar dat is een serieuze onderschatting. Die levensverwachting houdt geen rekening met de veranderingen in onze maatschappij: de technologie en de medische innovaties die onze manier van leven danig zullen beïnvloeden én verbeteren’, stelt Dirk Schyvinck, socioloog en auteur van ‘Wat als we straks 100 worden?’.

We leven niet alleen langer, maar ook gezonder. ‘We worden straks huppelend 140 jaar’, voorspelt verouderingsexperte Andrea Maier, onderzoekster van de Vrije Universiteit Amsterdam en de universiteit van Melbourne. Baby’s die in 2045 het daglicht zien, worden volgens haar 140. Ze vergelijkt de mens met een wagen. Die verslijten en gaan kapot als de olie niet wordt vervangen. Maar een klein onderhoud kan wonderen doen. Willen we gezond blijven, dan moeten we daarin investeren. Bewegen. De trap nemen in de plaats van de lift. En gezond eten, maar niet te veel.

Of dat volstaat? Maier is waanzinnig optimistisch. Kunnen we zelf niet alles oplossen, dan zal de wetenschap dat voor ons doen. Want verouderen is een ziekte. En dus komt er vroeg of laat wel een pil die maakt dat we lachend 130 worden.

Maier is niet alleen. Wetenschappers van over de hele wereld buigen zich over de vraag hoe ze ons eeuwig jong kunnen houden. Is ouderdom genetisch voorbestemd, dan willen ze de code kunnen kraken. Ze brengen in kaart welke cellen en mechanismen in ons lichaam verantwoordelijk zijn voor die veroudering en kijken hoe ze die kunnen beïnvloeden.

Het wordt soms een beetje Frankenstein. Er zijn muizen die in een Rotterdams lab al 130 jaar zijn geworden - omgerekend naar mensenjaren weliswaar. In het Amerikaanse Berkeley werden dan weer twee muizen met elkaar verbonden zodat ze elkaars bloed kregen. De ene was jong, de andere oud. Bleek dat de oudere muis jonger werd dankzij het jonge bloed.

Aubrey de Grey, een Brits gerontoloog, is een voorloper in die zoektocht naar een geneesmiddel tegen veroudering. Hij is ervan overtuigd dat we de dood kunnen misleiden en ontlopen. Volgens de onderzoeker zijn nu al mensen geboren die 1.000 jaar oud worden. Hij gaat er prat op dat we het verouderingsproces binnen twintig jaar een halt toeroepen en dat er dan ziekenhuizen zullen opduiken waar je terechtkan om je aftakelingsproces stop te zetten. Eerst voor de happy few, later voor iedereen. Verouderen wordt gewoon een chronische ziekte.

Silicon Valley

Silicon Valley is weg van Aubrey de Grey en ook van de futuroloog Ray Kurzweil - hij slikt naar verluidt meer dan 100 pillen per dag - die ons wil omtoveren tot robocops, mensen met ingebouwde technologie en artificiële intelligentie die ons vrijwel onsterfelijk maken. Craig Venter (The Human Genome Project), Elon Musk (Tesla), Sergey Brin (Google), Jeff Bezos (Amazon) en tal van andere superrijke hightechondernemers stoppen miljarden dollars in die projecten, met als motto: end aging forever. Brin investeerde 1 miljard dollar in een longevity lab. Bezos ging voor een start-up, Unity Biotechnology, die verouderingsprocessen ongedaan wil maken.

Onze Belgische wetenschappers gaan mee in het enthousiasme. We zitten in een storm van medische innovaties en doorbraken. We kunnen een hart herstellen met weefsel van een rund, kanker uitstellen of zelfs genezen, nieuwe organen printen, en een verminderde mobiliteit weer opwekken met elektrische impulsen zodat we blijven doorgaan.

En toch. Er zijn ook minder fraaie toekomstbeelden. Dat we steeds ouder worden, maakt dat sommige ziekten oprukken. Een op de drie mensen ouder dan 75 sterft aan hart- en vaatziekten, een op de vijf aan kanker. Dementie treft een op de drie ouderen. Vanaf 90 jaar is dat zelfs een op de twee. Er duiken ook kwaaltjes op. De helft van de 75-plussers heeft moeite met stappen en hoort niet goed meer. Een op de drie heeft een te hoge bloeddruk, een op de vier heeft diabetes. Twee op de vijf zien niet goed meer en een op de tien heeft last van incontinentie.

Taboesfeer

Waar beginnen we? Dementie, waarvan alzheimer en parkinson de meest voorkomende vormen zijn, wordt een verschrikkelijk probleem, waarschuwen experts. 50 miljoen mensen kampen er vandaag mee. Tegen 2050 zijn dat er 131 miljoen. Volgens artsen is dat zelfs een onderschatting, want dementie baadt in een taboesfeer. De cijfers zijn alarmerend, want er bestaat geen middel tegen dementie.

Microsoft-stichter Bill Gates, die via de Bill & Melinda Gates Foundation miljarden investeert om ziekten uit te roeien, kondigde onlangs aan dat hij 100 miljoen dollar vrij maakt om alzheimer te bestrijden. ‘Het is een ramp waarvan de omvang steeds maar toeneemt’, stelde hij. ‘Ik hoop dat we binnen tien jaar een sterk geneesmiddel vinden, maar ik het is ook mogelijk dat het ons niet lukt.’

Sommige landen nemen voorsprong en richten een dementie-instituut op, waar wetenschappers de missie krijgen zo snel mogelijk een oplossing te bedenken voor de aftakeling van onze hersenen. Toen hij nog premier was van het Verenigd Koninkrijk maakte David Cameron 250 miljoen pond vrij voor zo’n instituut. Alleen de strijd tegen kanker krijgt doorgaans zulke astronomische bedragen toegeschoven.

Het VK kwam nota bene een Belg halen om dat instituut te leiden: Bart De Strooper van de KU Leuven en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Een koppige onderzoeker, wereldautoriteit in de ziekte van Alzheimer. Intussen doet De Strooper ook hier het idee groeien dat we een expertisecentrum tegen dementie nodig hebben.

Klassieke monsters

Nog een zwaard van Damocles dat boven de oudere bevolking hangt: hart- en vaatziekten als gevolg van een te hoge bloeddruk. De meeste mensen sterven door hartproblemen, terwijl ons hart eigenlijk ons allersterkste orgaan is. Onverslijtbaar. Maar we maken het beetje per beetje kapot. Door onze slechte levensstijl. Onze hart- en bloedvaten slibben dicht, waardoor ons hart in nood komt. De boosdoeners? Slechte cholesterol, overgewicht, alcohol en roken. De klassieke monsters.

Maar artsen kunnen toch even eenvoudig een nieuw hart steken als een nieuwe heup, denkt u? Klopt, maar er zijn ellenlange wachtlijsten voor een donorhart. Een kunsthart dan? Kan ook al, maar de kans op overleving met een kunsthart blijft bijzonder klein. En bovendien: wat helpt het om een nieuw hart te krijgen als de vaten onomkeerbaar zijn aangetast? De problemen worden enkel wat uitgesteld.

We moeten het anders aanpakken, claimen hartspecialisten dan ook, en onze levensstijl veranderen. Ingrijpen nog voor we ziek worden en nog voor we oud worden. Slechts 3 procent van de bevolking leeft, eet en beweegt nu zoals het hoort om gezond oud te worden. Dit zijn dus miljoenen en miljoenen mensen die hun gewoontes grondig moeten veranderen.

‘Wie ziek wordt op zijn 75ste of ouder, krijgt veelal een chronische aandoening die niet meer verdwijnt. De impact op hoe die persoon functioneert, is groot. Komt daar nog een complicatie bij, als iemand van de trap valt bijvoorbeeld, dan wordt dat een langdurige, dure ziekenhuisopname’, duidt Johan Flamaing, geriater in het Leuvense Gasthuisberg. Wat hij naar voren schuift, is wetenschappelijk aangetoond en bewezen: de hoogste uitgaven in de gezondheidszorg gebeuren in het laatste levensjaar van een patiënt.

De oudste dame die de geriater ooit zag in zijn praktijk in Leuven, twee jaar geleden, was 112. ‘De Française Jeanne Calment deed beter en werd 122 jaar. Hoe oud we kunnen worden, is een moeilijke vraag. Voor mij is 122 de grens, want dat is bewezen. De rest is speculatie.’

Flamaing beschrijft veroudering zo: ‘Mensen bouwen tot hun dertigste een reserve op. Nadien gaat het enkel bergaf.’ Slik. ‘Maar die weg naar beneden verschilt enorm van persoon tot persoon’, benadrukt hij. ‘Er zijn mensen die op hun 85ste nog steeds een grote reserve hebben en een marathon lopen. Het is the survival of the fittest.’

Geriaters zoals Flamaing zijn hun beroep aan het heruitvinden. Ze worden missionarissen, want in alle ziekenhuizen staan vacatures voor ouderenspecialisten open. In alle medische disciplines worden ze opgeroepen om de artsen bij te staan. Toegegeven, het is geen aantrekkelijk beroep. Seniele mensen, daar hebben de meesten onder ons het moeilijk mee. Maar een mentaliteitswijziging dringt zich op. We kunnen ook niet anders, want vrijwel iedereen zal binnenkort ‘oud’ zijn.

Mathieu Vandenbulcke, ouderenpsychiater van de KU Leuven, wijst de tijdsgeest, of misschien wel onze cultuur, met de vinger: we schetsen al te vaak een negatief beeld van ouder worden. Denk aan de recente onthullingen over mishandeling in rusthuizen. Of aan de financiële impact van de vergrijzing. ‘Logisch dat de mensen zo niet oud willen worden. Ze vragen zich af wie dat gaat betalen. Wie hen zal verzorgen ook. Ouderen stellen hun recht op bestaan soms in vraag. En dat terwijl ze een kapitaal aan wijsheid en levenservaring vertegenwoordigen dat we meer zouden moeten betrekken bij de samenleving. ’

De perceptie die we hebben van oude mensen is totaal fout, zegt Vandenbulcke. ‘Over het algemeen sta je naarmate je ouder wordt positiever in het leven. Je wordt selectiever en filtert de negatieve gedachten. Je houdt vooral goede herinneringen over. Je bent emotioneel stabieler, waardoor je levenskwaliteit zelfs beter wordt’, benadrukt hij. ‘Dat heeft te maken met een verschuiving van prioriteiten naarmate het levensperspectief korter wordt.’

Levenskwaliteit

Maar wat is een goede levenskwaliteit? Kan je ziek zijn en toch van het leven genieten, of is dat enkel weggelegd voor wie gezond is? ‘Het gaat mij om het welbevinden van een persoon. Wie ziek is, voelt zich niet goed. Wie prikkelbaar of depressief is ook niet. Maar tegen alle vooroordelen in: wie dement is, heeft daar soms minder last van dan we denken. Dat heeft onderzoek uitgewezen. Dementie maakt dat we ons geheugen verliezen, maar daarom zijn we niet noodzakelijk ongelukkig. Eigenlijk kan iemand die dement is nog steeds een behoorlijke levenskwaliteit hebben. Het is lastig om die boodschap te verkondigen, want iedereen heeft wel iemand in zijn familie oud zien worden die zijn geheugen verloor en op den duur niet meer zelfstandig kon leven. Maar die ‘trieste’ situatie kan ondanks alles redelijk goed verlopen voor de betrokkene.’

Zijn betoog staat in schril contrast met de cijfers. Een op de tien ouderen kampt met depressieve gevoelens. Ook 30 à 50 procent van de senioren in de woon-zorgcentra slikt kalmeermiddelen en antidepressiva. Vandenbulcke kent die cijfers, hij komt die patiënten dagelijks tegen. ‘Het idee dat je alleen maar waardig kan leven als je nuttig bent, klopt niet. Je kan een zinvolle oude dag slijten door aanwezig te zijn voor je omgeving, een luisterend oor te bieden en in stilte te genieten van je herinneringen of wat om je heen gebeurt.’

Op onze oude dag met een rollator naar de supermarkt omdat onze benen niet meer goed meewillen? Uit wanhoop nog een praatje maken met een onbekende aan de kassa, omdat thuis enkel eenzaamheid wacht? Als het van de wetenschappers, artsen en bedrijven afhangt, wordt het anders. Er wordt volop geïnvesteerd in onze gezondheid om ons er nog kwaliteitsvolle jaren bij te geven.

‘Ouderdom is in de meeste culturen een eervolle status’, schrijft verouderingsonderzoekster Andrea Maier in haar boek ‘Eeuwig houdbaar’. ‘Hoe ouder, hoe meer respect je geniet.’ Verouderen hoeft geen doembeeld te zijn.