Recensie | Het schilderachtige boerenpalet van FC Bergman

De Griekse dichter Hesiodos onderwees zo'n 3.000 jaar geleden per brief zijn broer Perses in de kunst van het landbouwleven. Zijn lessen werkte hij verder uit tot de boerenalmanak 'Werken en dagen'. Zoals dat vaker ging bij de klassieke Griekse dichters, ontbrak de moraliserende boodschap niet. Hoe moet je een goed mens worden? En is pijn niet onlosmakelijk verbonden met het leven?

FC Bergman gebruikt de richtlijnen en de moraliserende boodschap voor zijn nieuwe voorstelling 'Werken en dagen'. Ze ging donderdagavond in de Bourla in Antwerpen in première. Net als in de vorige voorstelling, 'The Sheep Song' (2021), is er geen tekst. Het is misschien wat vreemd voor een adaptie van een almanak met richtlijnen, maar bij FC Bergman primeert het beeld altijd op de tekst. Het vereist van het publiek een groter inleveringsvermogen. Monologen en dialogen geven een houvast, een afgebakend speelveld.

In 'Werken en dagen' is het geschetste kader gelukkig ook zonder woorden duidelijk. Je bent meteen mee. Acht acteurs stappen gedecideerd het podium op. Ze hebben een kip bij die een ei legt. Even verkeer je in de waan dat de voorstelling misschien een komedie wordt, maar die illusie ben je snel kwijt. De boeren en boerinnen dragen een houten ploeg met zich mee en beginnen letterlijk de podiumvloer om te ploegen. Het is hard labeur. Maar met vereende krachten lukt het.

Dan schrikt de zaal op. De kip wordt in een zak gestopt en brutaal doodgeklopt. Qua bloederig theatraal effect kan het tellen, omdat je je afvraagt of ze ze nu echt hebben doodgeslagen. Nee, dus. Maar de gedachte haalt je wel nodeloos uit het aura van de voorstelling. Of misschien zegt het iets over het tegendraadse karakter van FC Bergman.

Wat volgt, is een schets van het leven zoals de natuur het heeft vastgelegd, in de vier seizoenen en de cycli van het leven. Er zijn momenten van tederheid tussen man en vrouw als ze nieuw leven maken. Er is de dwingende noodzaak van samenwerking op het platteland bij de bouw van een schuur of een huis. De acteurs sleuren met balken en timmeren ze in elkaar. Maar eigenlijk is het een metafoor voor het leven in het algemeen: zoek naar verbinding en verbondenheid als je iets wil bereiken.

Goudkleurige stoommachine

In die scènes vergeet je haast dat je naar acteurs zit te kijken. Ze lijken eerder goed gerodeerde klussers. Maar moeiteloos schakelt de voorstelling over naar pure visuele poëzie. De klussers worden weer knap spelende acteurs, ondersteund door functionele livemuziek van twee muzikanten. Vaak percussie, soms een klarinet en aan het einde twee dreigende synthesizers.

Gaandeweg wordt de voorstelling grimmiger. Het boerenleven is staalhard, maar het is tenminste iets natuurlijks, ondanks de pijn. Dat lijkt FC Bergman te suggereren als actrice Fumiyo Ikeda in de gietende regen met veel bloed, zweet en tranen het land bewerkt.

De lange scène is cruciaal. Op welk moment in de geschiedenis begon de mens te denken dat hij de natuur naar zijn hand kon zetten met het gebruik van machines? Achteraan op het podium duikt een grote goudkleurige stoommachine op, met de acteurs er naakt rond. Alsof ze zich overgeven en de machine vereren, zoals het gouden kalf uit de Bijbel werd vereerd.

Maar is het een verbetering van het leven? Het lijkt van niet, afgaande op de brokstukken waaruit het podium dan weer bestaat. En plots schieten ananassen uit de grond. Is het een verwijzing naar of een afwijzing van de industrialisatie van de landbouw, waarbij machines de productie van de mens hebben overgenomen en het ritme van de natuur niet meer wordt gevolgd?

Het zou zomaar kunnen. Dat is net de kracht van de voorstelling. FC Bergman schotelt knap geconstrueerde schilderachtige taferelen voor, maar ze zijn niet vrijblijvend. Bij elke scène denk je na over de betekenis en de bedoeling. Het lijkt alsof 'Werken en dagen' wat drammerig is, maar dat is helemaal niet zo. Er zit best wat humor in. Alsof Hesiodos ook wel wist dat je van pijn en hard labeur alleen ook niet gelukkig wordt.

'Werken en dagen' loopt tot 12 oktober in de Bourla in Antwerpen, daarna tournee door Vlaanderen.