Klimaatchaos krijgt topwijnregio's niet klein: 'Geen paniek nodig voor liefhebbers en investeerders in wijn'

Wijnliefhebbers hebben de voorbije jaren al meer dan eens koude rillingen gekregen bij het zien van verwoeste wijngaarden door extreem weer. Denk aan de zwartgeblakerde wingerds na bosbranden in Bordeaux, Californië, Spanje en Portugal. Of aan de ongeziene hagelstorm die in de zomer van vorig jaar Châteauneuf-du-Pape trof. ‘Er bleef haast geen blad of tros hangen’, getuigde een wijnbouwer in het magazine WineSpectator.

Maar ook al zijn ze niet vernield door hagel of vuur, dan nog moeten wijnranken almaar extremere temperaturen trotseren. De jaargang 2022 was een van de warmste en droogste groeiseizoenen in de geschiedenis van Bordeaux. In heel Europa viel de oogst ruim een maand eerder dan een eeuw geleden, en zo’n een à twee weken eerder dan afgelopen jaren. Eind juli werden rond de Middellandse Zee de eerste druiven geplukt, eind augustus viel de eerste pluk in Duitsland.

Hoe moeten we de impact van de klimaatverandering inschatten, als liefhebber en als investeerder? ‘Zijn de beste bordeauxwijnen al gedronken? Liggen ze nog in uw kelder? Of juist nog niet?’, vroeg de Britse wijncriticus Jancis Robinson zich twee jaar geleden al af.

‘Klimaatverandering is de grootste bedreiging bij het maken van goede wijn’, benadrukt Fiona Morrison, Master of Wine en manager van Thienpont Wines en - met haar man Jacques Thienpont - ook van het topdomein Le Pin in Pomerol. ‘Maar het is niet alleen maar allemaal slecht. In topregio’s als Bordeaux, Bourgogne of Piemonte heeft de klimaatverandering op verschillende manieren geleid tot wijn van betere kwaliteit: we hebben nu druiven die consistent rijp en fruitig zijn in plaats van druiven die vroeger te zuur of onrijp waren. Er is veel minder variatie in jaargangen dan in het verleden.’

Attitude wijnbouwer

Die betere kwaliteit komt er niet toevallig. Die heeft ook te maken met de kennis, de kunde en de financiële slagkracht van de wijndomeinen. ‘Het is een feit dat de meest prestigieuze landgoederen vaak de beste terroirs hebben en daardoor minder vatbaar zijn voor meeldauw, vorst en hagel. Het is oneerlijk, maar de ‘instapkosten’ - ik bedoel de hoge aankoopprijs van dergelijke toplandgoederen - verminderen het risico.’

Met alleen een goed terroir worden de wijngaarden niet robuuster tegen klimaatgrillen. ‘Of een domein of regio het overleeft, hangt af van de attitude van de wijnbouwers’, is de overtuiging van Peter Sisseck, de iconische wijnmaker van Pingus in de Spaanse regio Ribera del Duero. Om te beginnen: het werk in de wijngaarden waar alles start. ‘Wie de traditionele wijnbouw blijft toepassen, doodt het natuurlijke leven in de bodem. We moeten opnieuw naar veerkrachtige wijngaarden. Dat bereik je niet door compost toe te dienen, alles te irrigeren, de boel plat te spuiten… Dan is er geen enkele kracht meer in de bodem om aan de druivelaar zijn weerstand te geven.’

Hij vertelt hoe hij de switch maakte. In het oogstjaar 1995 werkte Sisseck voor zijn Pingus nog biologisch. ‘Maar ik volgde met veel aandacht wat op biodynamisch vlak aan het gebeuren was. Je las en leest er heel veel hocus pocus over. Tot ik op een dag de wijn van Lalou Bize-Leroy (topwijnmaakster in Bourgogne, red.) in het proefglas kreeg. Zij maakte biodynamische wijnen. Toen kreeg ik de klik dat dat ook voor mij de toekomst was. Vanaf 2000 ben ik met Pingus volledig biodynamisch gaan werken.’

Biodynamie werkt volgens de principes van de antroposoof Rudolf Steiner, die alles als een holistisch systeem beschouwt. Wijnboer en wijnmakerij vormen één levend en geïnterconnecteerd systeem. De meeste chemische toevoegingen worden vervangen door natuurlijke preparaten.

Sisseck: ‘Biodynamie is geen theoretisch model dat je even kan toepassen. Het moet een way of life zijn, je moet erin geloven. Bij Pingus ademt alles biodynamie. Na jaren is mijn besluit dat daar de sleutel ligt, ook tegen de klimatologische grillen van de natuur.’

Sisseck is helemaal op dreef: ‘Een plant heeft nood aan wat we mycorrhiza noemen. In een ongestoord ecosysteem werken zo goed als alle planten ondergronds samen met wortelschimmels. Die absorberen mineralen, die ze dan doorgeven aan de planten. Als je echter geforceerde druiven op zandgronden wil kweken, kan je artificieel pogen te corrigeren, het resultaat zal nooit goed worden.’

Fiona Morrison beaamt dat de wijnmaker een andere aanpak moet hanteren om zo veel mogelijk klimaat- en dus toekomstbestendig te zijn. ‘Vandaag zien onze wijngaarden er veel sjofeler uit dan in het verleden, omdat we bodembedekkers tussen de rijen gebruiken als voedingsstoffen. Om het leven in de bodem te behouden, rijden we minder dan vroeger met de tractor uit om de aarde in de wijngaarden aan te drukken. Zo blijft de bodem beter leven en ademen. We snoeien de wijnranken met een snoeischaar in plaats van met machines. Dat kost veel meer geld, maar levert enorm veel op voor de kwaliteit van onze bodems die onze wijnstokken beschermen’.

‘En ja, in het verleden gebruikten veel wijnmakers chemicaliën om de wijnstokken te behandelen. Vandaag gebruiken we natuurlijke preparaten die onze wijnstokken behouden en versterken. We besteden veel meer uren aan het snoeien, het beheer van het gebladerte, het stimuleren van het microbioom rond de wortels van de wijnstokken zodat ze voldoende voedingsstoffen en vocht hebben en aan de promotie van de biodiversiteit. We hebben een natuurlijk systeem voor ongediertebestrijding. We planten meer bomen om de koolstof ondergronds vast te houden, en we stimuleren de groei van mycorrhiza, zodat de bodem water en voedingsstoffen vasthoudt.’

Veel (dure en tijdrovende) inspanningen, maar ze lonen, zegt Morrison. ‘Als je kijkt hoe onze wijnstokken de drie maanden van hitte en droogte in de zomer van 2022 hebben overleefd, is dat het bewijs dat deze methoden hun vruchten afwerpen.’

‘Ja, we maken ons nog altijd zorgen over de toekomst, net als collega’s in vele andere bekende wijnregio’s. Maar we hebben het gevoel dat we de oplossingen vinden om de klimaatzorgen te bestrijden. Onze wijnen worden verkocht tegen prijzen die al deze inspanningen betaalbaar maken. Helaas beschikken sommige (kleinere) wijndomeinen niet over de middelen om de klimaatverandering te counteren.’

Nieuwe druivenrassen

Her en der worden andere antwoorden voor de klimaatuitdagingen gezocht. Wijngaarden worden hogerop geplant (waar het koeler is) of er wordt geëxperimenteerd met hybride druivenrassen, die resistenter zijn tegen plagen en extreem weer. Elders worden druivenrassen geplant die niet typisch zijn voor de regio. In Bordeaux is er een testwijngaard met de aanplant van de Portugese touriga nacional-druif. ‘Kijk, daar geloof ik nu eens echt niet in’, zegt Sisseck ferm. ‘Druivenrassen die goed gedijen in zuidelijke regio’s noordelijker gaan aanplanten? Nee, dat vind ik geen antwoord op de klimaatuitdaging. Voor mij zijn en blijven regionale druivenrassen dé oplossing, op voorwaarde dat je de wijngaard goed behandelt.’

Ja, de klimaatverandering vergt aanpassingen, maar Sisseck ziet geen reden om ‘crazy’ dingen te doen. ‘De natuur is veerkrachtig genoeg om te overleven als je haar ook respecteert. Ik was verrast toen ik zag hoe mijn oude wijnstokken in Jerez, waar het in de zomermaanden bloedheet was, op het kalkplateau magnifieke druiven hebben voortgebracht. Die oude palominodruiven deden het bijzonder goed. Waarom zou ik dan mijn wijnbeheer drastisch gaan veranderen?’

Temperatuur in golfbeweging

Sisseck wijst ook op de grote temperatuurschommelingen in de vorige eeuw. ‘De jaren 20 waren in de Oude Wereld vrij warm, met vrij knappe millésimes. De jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog kenden opvallende koude periodes, gevolgd door opnieuw een warmere tijd. Maar vergeet niet dat in de jaren zestig en zeventig wijnmakers in Bordeaux het vaak moeilijk hadden om hun druiven rijp te krijgen. Sinds 1982 stijgt de temperatuur wel gestaag.’

Sisseck zegt dat bewegingen tussen koud en warm er altijd al geweest zijn. ‘Dat we de start van onze oogst vervroegen of verlaten is toch een van de logische aanpassingen die we als wijnmaker doen? Weet je, ik las onlangs dat de oude eigenaar van Château Lafite Rothschild in 1868 begon te plukken op 7 september. Dat is exact wat ik ook dit jaar bij Pingus heb gedaan.’

Een dikke week later reed Sisseck door de regio. ‘Op een van de topdomeinen daar - ik mag de naam niet noemen - was de wijnbouwer nog altijd niet aan het plukken. Die zal zware wijnen maken, hoog in alcohol. Dat begrijp ik totaal niet. Maar ja, dat is dan zijn keuze.’

Wijnprijzen

Sisseck en Morrison zijn het erover eens: wie investeert in kwaliteitsdomeinen die oog hebben voor een goed wijngaardbeheer, hoeft niet aan de kwaliteit van de toekomstige flessen te twijfelen. Maar wat zal de impact van de klimaatverandering op de wijnprijzen zijn? Morrison: ‘De klimaatverandering maakt de prijzen niet volatieler, wel de markt. Je moet vaststellen dat de rijkdom ongelijk verdeeld is. Terwijl in diverse regio’s wijnliefhebbers bereid zijn 4.000 euro uit te geven voor een fles topwijn die op verantwoorde wijze is gemaakt, krijgen duizenden kleine producenten hun wijnen niet verkocht, zelfs niet tegen prijzen die ver onder de productiekosten liggen. Ze kunnen het zich soms niet eens veroorloven hun druiven te oogsten. Dit is een echte crisis en een vreselijke situatie die we zelfs in de meest prestigieuze wijnregio’s ter wereld aantreffen.’

‘De opwarming speelt de prijzen op wijnveilingen nog geen parten’, zegt Aart Schutten, de manager-eigenaar van het veilinghuis Sylvie’s Wine Auctions in Antwerpen. Hij stelt wel vast dat de prijzen van de top in Bourgogne de hoogte in schieten wegens de schaarste. ‘En als de weersomstandigheden niet echt gunstig zijn, is de schaarste nog groter.’

Ook hij wijst op het belang van ‘de kunde van de wijnmaker’. ‘Neem de nebbiolo, een uiterst moeilijke druif op het vlak van ideale rijping. In de jaren tachtig van de vorige eeuw stonden die vooral op zuidelijke hellingen. Nu wordt de koelte van noordelijke hellingen opgezocht. Of nog: in snikhete regio’s gaan wijnmakers bewust ’s nachts oogsten om een maximale fraîcheur van het fruit te garanderen.’

‘Nee, voorlopig is paniek niet nodig als het om de prijzen van topdomeinen gaat’, zegt Schutten. ‘Nu veilen we wel vooral wijnen met enkele jaren op de teller. Misschien zullen onze kinderen binnen enkele decennia wel een evolutie merken?’