'Dear Comrades!' richt intieme blik op historisch bloedbad

Een donker gerucht bereikte het Westen in juni 1962. In Novotsjerkassk, een industriestadje in de Sovjet- Unie dicht bij Oekraïne, zouden tientallen studenten, arbeiders en huisvrouwen om het leven gekomen zijn tijdens een grote betoging tegen de stijgende voedselprijzen. Volgens het Amerikaanse tijdschrift Time wou de politie de massa uiteendrijven door boven de hoofden te vuren. Daarbij werden studenten getroffen die in bomen waren geklommen, en de boel was vervolgens vreselijk uit de hand gelopen.

Het verhaal viel onmogelijk te verifiëren, maar dat buitenlandse toeristen de regio plots niet meer binnen mochten omdat er zogezegd een cholera-epidemie was uitgebroken, wekte argwaan.

De versie van de feiten die de Russische regisseur Andrej Kontsjalovski opvoert in zijn film ‘Dear Comrades!’ is nog verontrustender. Hij baseerde zich op het grondige speurwerk (en het advies op de set) van Joeri Bagajev, die in juni 1992 als assistent van de hoofdofficier van justitie in het kader van de perestrojka de opdracht kreeg om uit te zoeken wat zich 30 jaar eerder had afgespeeld. Zijn conclusies wezen de toenmalige partijtop - inclusief leider Nikita Chroesjtsjov - en de veiligheidsdienst KGB met de vinger.

Voor het Russische volk kwam die onthulling als een donderslag bij heldere hemel. De draconische maatregelen die de overheid destijds had genomen om de onsmakelijke affaire in de doofpot te stoppen, hadden hun effect niet gemist. Zo werden alle potentiële onruststokers ingerekend en moest iedereen in Novotsjerkassk een geheimhoudingsplicht ondertekenen, op straffe van executie. Actrice Joelia Visotskaja speelt de hoofdrol in het historische drama. Hoewel ze afkomstig is uit Novotsjerkassk had ze nog nauwelijks iets opgevangen over het bloedbad.

Hunkeren naar Stalin

Kontsjalovski’s film is echter veel meer dan louter een reconstructie van die fatale dagen. Meer zelfs, zijn invalshoek gaat radicaal in tegen de manier waarop zulke historische wandaden gewoonlijk verteld worden. Normaal - denk aan films als ‘Hotel Rwanda’, ‘Peterloo’ of onlangs nog ‘Quo Vadis, Aida’ - zien we de gebeurtenissen door de ogen van slachtoffers, mensen die aan de ‘goede kant’ van de geschiedenis staan. In ‘Dear Comrades!’ maakt hoofdfiguur Ljudmila echter deel uit van het partijbestuur van het stadje. Onbewust is ze zelfs mee verantwoordelijk voor de meedogenloze manier waarop de overheid de protesten beslist aan te pakken.

Zoals we haar aan het begin van de film leren kennen, gelooft Ljudmila rotsvast in de deugdelijkheid van het communistische ideaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stond ze mee in de vuurlinie en verloor ze ook haar geliefde, de vader van haar dochter Svetka. Vandaag geniet ze van de kleine voordelen die haar politieke status biedt.

Zo hoeft ze niet in de lange rij te gaan staan om iets uit de halflege winkelrekken te halen maar kan ze in een achterkamertje haar boodschappen doen. Net zoals haar medeburgers hunkert ze naar de trotse tijd van Stalin en is ze weinig opgezet met de koers die Chroestsjov vaart, maar ze vindt het haar plicht om de partijtop te volgen. Thuis ligt ze dan ook constant overhoop met haar rebelse dochter en met haar vader, een oude kozak. Wanneer de protesten losbarsten, reageert Ljudmila eerst gepikeerd en hard, tot ze beseft dat haar dochter in gevaar is.

Contrasten

‘Dear Comrades!’ is opgebouwd rond contrasten. Zo voelt de eerste helft van de film aan als een satire op de hypocrisie en de hiërarchische organisatie van de overheid, bevolkt met figuren die er alleen op uit zijn om de verantwoordelijkheid door te schuiven. Na het schokkende bloedbad slaat de sfeer compleet om en krijgen we het pakkende verhaal van een vrouw die haar wereldbeeld onderuit ziet gaan.

Visueel brengt Kontsjalovski hulde aan de klassieke Russische cinema, onder meer door te kiezen voor fraai zwart-wit, een kleiner beeldformaat en een eerder statische camera. De thema’s die hij aanraakt, en dan vooral de spanning tussen staat en burger, zijn echter actueel. Die doordachte benadering leverde Kontsjalovski vorig jaar op het festival van Venetië terecht de Speciale Prijs van de Jury op.

‘Dear Comrades!’ speelt vanaf deze week in de bioscoop.